Mapecisi ya Afrika Dzonga
Mapecisi akuri yin’wana ya mihandzu leyinga byariwa rosungula e Western Cape endzhaku ka kufika ka Jan van Riebeeck hi 1655, kutani hi 1892 ayiri misinya leyinga byariwa ngopfu e Cape Colony, xikan’we nati nectarines.
Mapecisi ya pfule ndlela yakuva mihandzu yi xaviseriwa matiko yale handle loko kuve wona mihandzu yosungula kuva yi xaviseriwa matiko yale handle kusuka e Afrika Dzonga hi January 1892. Muhandzu lowu wa tinyungu wu rhumeriwile e tikweni ra England hi xikepe xa Drummond Castle steamship kutani yikuma eka tihakelo to antswa kutlula leti languteriweke.
Tinxaka ta Afrika Dzonga
Tinxaka totala ta mapecisi ya dessert na cling ta byariwa e Afrika Dzonga, laha kungana kuhlawula loku lawuriwaka hi swilaveko swa vuhumelerisi xikan’we na swilaveko swa timakete. Tinxaka ta khale ti cinciwa hi to antswa, leti olovaka loko tinxaka leti tisungula kuva kona.
Hi 2014, muxaka nkulu wa mapecisi ya dessert akuri Transvalia, Sunsweet, Temptation, Witzenberg, San Pedro, Novadonna, Summersun, Golden Pride, Experimental, Fairtime na Excellence.
Kakamas, Keisie na Sandvliet akuri tinxaka leti ati endla haku ya tinxaka ta mapecisi ya cling eka nkarhi wun’wana. Tinxaka tin’wana ati katsa Oom Sarel, Western sun, Prof Neethling, Cascade, Supreme, Prof Malherbe, Wotemade, Goudmyn na Bonnigold.
Yo Damarhela Kumbe ya Dessert
Vuhumelerisi bya mapecisi byi avanyisiwile hi swiphemu swimbirhi: mapecisi ya cling na lawa ya dessert. Mapecisi ya cling yana nyungu yotsindziyela endzeni leyi khomelelaka pecisi, leswi endlaka leswaku swi nonoha ku susa nyungu kunga vavisekangi pecisi hi roxe. Mapecisi lawa hi ndzhavuko yatirhisiwa ku endla mapecisi lawa ya cheriwaka exikoteleni, ku endla mukapu, jamu na ti jelly.
Mapecisi ya dessert yatlhela ya vitaniwa ya tinyungu letinga khomelelangiki hikuva nyungu yakona ya olova kuyi susa unga vavisangi pecisi. Hi xitalo mapecisi lawa yakurile, ya tsindziyela naswona yana juzi leyintsongo loko ya pimanyisiwa na mapecisi ya cling. Yatala ku xavisiwa eka timakete ta mihandzu ya furexe, hambi leswi yanga tirhisiwaka eka ku cheriwa endzeni ka swikotikoti kumbe ku baka.
Switirhisiwa
Mapecisi yale henhla hi fibre, ti vitamins nati minerali, naswona yana leswi vuyerisaka swa swimilani, swofana nati antioxidants leti pfunetaka ku sirhelela miri ea leswi tisaka ku khalabya. Muhandzu na nhlonge swa dyiwa, kambe nyungu yifanele ku cukumetiwa. Mapecisi yanga dyiwa yatetano, ya tirhisiwa eka ti saladi, ya omisiwile, ya cheriwe exikoteleni kumbe ya tirhisiwa ku endla chutney, ti sauces, confiture, jamu kumbe ku baka. Yanga tlhela ya tirhisiwa ku endla juzi kumbe mukapu.
Switsundzuxo
Loko u xava mihandzu yotsakama, languta ku vevuka, ku tiyela na muhlovo wo vangama eka mihandzu. Mihandzu leyi vevukeke xikan’we nayaku tiyela yinga dyiwa hinkarhi walowo. Hambiswiritano, mihandzu yotiyela yinga hlayisiwa kuringana nkarhi woleha naswona yinga vupfisiwa hikuva yitshikiwa yitshama e nkambanini, kufana na ma-apula kumbe tibanana. Mapecisi yanga vekiwa eka xigwitsirisi kuva ya nonokisiwa kuvupfa ka wona.
Nyungu yale ndzeni yinga susiwa hikuva ku tsemiwa pecisi hilexikarhi, kutani ku hundzuluxiwa swiphemu swimbirhi swiya ematlhelo yohambana, eku heteleleni ku kokiwa swiphemu leswi swihambanyisiwa.
Translated by Ike Ngobeni