Sitselo seMedlar Lengakalungi Sisetulu nga Vithamini C

© JMK

iMedlar Yesiganga (Vangueria infausta) inemagama lamaningi; wildemispel, Mmilo Muzwilu, Mavelo, Umviyo, Mpfilwa, Umtulwa, Mothwanye, Umvile kanye ne Amantulwane. iMedlar yesiganga inemahlanga lamaningi alesitselo emkhatsini wemamitha lamatsatf Kanye nalasikhombisa kuya etulu nemacembe laluhlata sakushelela. Itfolwa ematjeni langemawa, tindzawo letitintsaba, indzawo lenetjani kanye nasetidvulini/tintsaba tesihlabatsi dvute nemncele lose Eastern Cape, Free State, KwaZulu-Natali, Mphumalanga, eGoli, Limpopo, eNorth West nesifundza sase Northern Cape kanjalo nalamanye emave lase Afrika leseningizimu.
Lesihlahla sesitselo semvelo kutsenjwa kutsi sinendlela yemimoya lemibi; kungenta tinkhomo timitse ematfole emablamane ngako lesigodvo asisetjentiselwa kubasa. Ngekubuka ngetindlela letimbili, lesitselo siyatiwa kakhulu (livelela njengelihhabhula) futsi lisetulu ngavithamini C. Titselo te medlar yesiganga ticala tibeluhlata, kepha tivutfwa tibe libala leliorengi lomnyamana-losalukhwebeletana kusuka enyangeni yaBhimbidvwane kuya kuyaMabasa. Kuvuna kungacala nasekuphela inyanga yeMphala kuya ekucaleni kwenyanga yeLweti uma lesitselo singakavutfwa kahle.
Sitselo lesinye singavutfwa esihlahleni kuze kube sikhatsi selikwindla kwentela kukhula kuvelela, umangabe kute ingoti yesitfwatfwa. Lesitselo siyindingilizi futsi siyamanyatela, singaba ngu 3.5cm kusuka kulinye lisayidi kuya kulelinye. Sinenyama leyomile nekuvelela lokumunyu sakunongotela kanye nesigaba lesiphakeme se calcium (Ca) kanye nepotassium (K). Le medlar yesiganga isetjentiswa njengelishubhu emahlandzeni kanye nekwenta liwayini. Lesitselo lesomisiwe singagcinwa ngetikhatsi tekungabikhona kwekudla, kepha kungetwa kwalokunye kulokunye ngelinani lelincane kanye nelipalishi lelushintjo lwekhemikhali lelilua lelingakhokhwa kuto. eBotswana le medlar yesiganga ikhicitwa ibe yijusi lesetulu ngavithamini C.
Ngetimphandze temedlar yesiganga ngesintfu tisetjentisiwe ekwelapheni sifo sembuzulwane Kanye nesifo semaphaphu. Ngekwengeta, kufakwa kwetimphandze emantini kanye nemacembe kungalapha tintsembutane, tinkinga tekuchama futsi noma usesikhatsini kanye nebuhlungu belitinyo. Lomutsi wemacembe lasiliwe kanye netinsaba letincane kusita kwelapha umlente noma umkhono webantfwana. Le medlar yesiganga ihluma kancane, kepha isheshe itsatseke ehlandzeni kanye nasetindzaweni tasemahlandzeni lasemkhatsini ngesimo sekushisa letihamba kusuka ku 17 kuya ku 28. Akusiko lula kuhlanyela imedlar yesiganga ngetinhlavu, kepha kuhlanyela letinhlavu ngesandla ngenyanga yeLweti kwenta lizinga lekukhula kunekuhlanyela ngenyanga yeNhlaba. Faka letinhlavu emantini ngaphambi utihlanyele. Indlela lencono yekukhokha titjalo letinsha letincane te medlar yesiganga kutsi utihlanyele leletijutjiwe.

Inchazelo Yemutsi

Lwati lwalemfundvo kanye netidzingo telwati kuphela ngekutsi kungahle kungatsatfwa njengekucebisa ngekwemutsi. Lolwati alukahlelwa kutsi lumelele kucebisa ngekwemutsi noma kwelapha lokunikwa tati letibuke temphilo.

Translated by Phindile Malotana