Muhandzu wa Evil Medlar Wule Henhla hi Vitamin C

© JMK
Wild Medlar (Vangueria infausta) wuna mavito yantolovelo yo hlaya nyana; wildemispel, Mmilo, Muzwilu, Mavelo, Umviyo, Mpfilwa, Umtulwa, Mothwanye, Umvile na Amantulwane. Wild Medlar i nsinya wa marhavi yotala lowunga exikarhi ka 3 na 7m hiku leha na matluka ya velvet. Wukumeka laha kungana maribye, eswintshabyanini, laha kunga tala byasi xikan’wenala kungana sandi kusuhi nale lwandle eswifundheni swa Eastern Cape, Free State, KwaZulu-Natal, Mpumalanga, Gauteng, Limpopo, North West nale Northern Cape xikan’we nale ka matiko yan’wana e Dzongeni wa Afrika.
Nsinya lowu wa mihandzu wutshembiwa kuva wuri na matimba ya makhombo; wunga kota ku endla leswaku homu yitswala marhole ya xinuna ntsena, leswi swiendla leswaku na tihunyi ta nsinya lowu tinga tshiveriwi endzilweni. Lexi hlamarisaka iku mihandzu wa wona wuna ndhuma swinene naswona wuna vitamin C yale henhla naswona wuna nantswo wa apula. Mihandzu ya Wild Medlar wusungula wuri rihlaza, kutani loko wuvupfa wuva wa orenji wo basuluka kusukela hi January kuya eka April.
Ntshovelo wu nga endliwa kusukela ka nhweti ya October kuya ekusunguleni ka November loko mihandzu yivupfile. Mihandzu ya vupfa yiri ensinyeni kufikela hi xixikana leswaku yiva na nantswo loko kungari na khombo ra gwitsi kumbe xirhami. Muhandzu lowu i wa xirhendzevutani no hatima, wukwalomu ka 3.5cm hiku hetiseka. Endzeni wuna flawuri yo oma no nyanganya kuya eka kudzunga xikan’we na calcium (Ca) yale henhla na potassium (K). Wild Medlar yitirhisiwa naku endla wayeni. Muhandzu lowu wa omisiwa naswona wunga hlayisiwa himinkarhi leyi kupfumalekaka swakudya, kambe wunga katsiwa nale ka mukapu tani hi swakudya. E Botswana wild medlar yitirhisiwa ku endla juzi yotsokombela leyinga le henhla hi vitamin C.
Timintsu ta Wild Medlar kusukela khale titirhisiwa kutshungula mavabyi ya malaria na pneumonia. Tlhandla kambirhi, nkatsakanyo wa timintsu na matluka wutshungula manyokanyokani, swiphiqo swa masiku eka vavasati, uterine na kuvava matino. Mpfanganyiso wa matluka na swirhabyani leswi kandziweke swi pfuna ku horisa kupfimba mavoko eka vana. Nsinya wa Wild Medlar wu kula hiku nonoka, kambe wuhanya kahle e mananga nale ka tindzhawu letingariki managa laha mahiselo yavaka eka 17-28℃. Aswi olovi ku byala nsinya lowu kusuka eka mbewu ya wild medlar, kambe kubyala mbewu hi November yimila hiku hatlisa kutlula hi June. Loveka mbewu e matini loko unga se byala. Ndlela ya kahle yo byala nsinya wa wild medlar hikuva kutsemiwa swirhabyani.

Disclaimer ya Swavutshunguri

Vuxokoxoko lebyi i byo dyondzisa xikan’we no nyika vuxokoxoko naswona swinge tekiwi tani hi switsundzuxo swa vutshunguri. Vuxokoxoko lebyi abyi kongomisiwangi eka kuyimela switsundzuxo swa vutshunguri kumbe kutshunguriwa loku ku nyikeriwaka hi lavanga leteriwa eka swavutshunguri.

Translated by Ike Ngobeni