Tlholego le Tšweletšo
Setlhogo sa go nepa sa diapolekose ga se hwetšagale gabonolo, eupša go naganwa gore seenywa se se tšwa go Leboa la Bodikela bja China, Central Asia, Japane le Korea. Leina la yona la mahlale ke prunus armeniaca, lona le ra gore poreima ya Amenian, kukamo ya diapolekose gore di be di bjalwa go Armenia mengwaga kgolo pele e phatlalatšwago go Romans go dinaga tša Yuropa ka 100 BC.
Diapolekose di atlega gare ga diklimate tša magareng. Turkey ke batšweletši ba bagolo ba boditšhabatšhaba, mme gwa latelwa Uzbekistan. Palo ye kgolo e tšweletšwa ka mo Italy, Algeria le Iran; Le ge e le gore Afrika Borwa ke baromelantle ba bagolo ba diapolekose tša can.
Ka 2003, balemi ba Afrika Borwa ba ile ba lahla palo ye kgolo ya diapolekose e be ba ntšha mehlare ya diapolokose ka lebaka la gore ba be ba dumela gore ga e san a mohola mo ekonoming. Seemo se e kaonafaditšwego go tloga fao, eupša poelo e dula e le ka tlase ga hlaselo ka baka la ditshenyegelo tšeo di namelelago ka go kopanywa le kgolo ya go nyaya.
Diapolekose ka mo Afrika Borwa
Mehlare ya mathomo ya diapolekose e fihlile ka mo Afrika Borwa mo nakong ya ngwagakgolo wa bo-17, go ya ka Kgoro ya Temo, Kagodikgwa le Boruahlapi. Mehlare ye e be e bjetšwe ka mo Kapa Bodikela ka fase ga maemo a pula ya marega.
Apolekose ya Kapa, yeo e lego ngwaga wa mohuta wa China, e be e le mohuta wo bohlokwa mo Afrika Borwa go fihla 1900. Morago ga fao, mehuta ya go swana le Old Cape, Early Cape le Late Cape, yeo e tsebjago gape bjalo ka Sweetstone, e ile ya thoma go dirišwa
Lefelo la Tšweletšo
Diapolekose di mela gabotse mo mafelong a maemo a magareng eupša di atlega ka mo mafelong a go tonya, ao a omilego le gona go omile, le a dilemo tša go fiša. Mola di tšweleditšwego ka moka ka Afrika Borwa, bontši bja tšweletšo bo dirwa ka mo Kapa Bodikela.
Bjalo ka ge go ile gwa lebelelelwa ke Palobatho bja Hortgro Tree, Selete sa Maphelo sa Klein Karoo se ile sa ba 75% ya lefelo la ka tlase ga tšweletšo ka 2018. Piketberg, Ceres, le ka Worcester e be le ditšweletšo tše dingwe tše kgolo tša apolekose, mola Langkloof, Villiersdorp le Kapa-Borwa, Paarl, Wolseley, Tulbagh, le Profense ya Leboa di dira dikgwa tše nnyane.
Mafelo a mannyane a tšweletšo dihektare a ka tlase ga 10h ke Upper Orange Rive, Mpumalanga, Cape Town, Kapa Bohlabela, Freistata le Stellenbosch.
Mehuta
Khalthiba ya apolokose e ile ya tsebišwa mo Afrika Borwa go omišwa ka 1900s mola khalthiba ya Builda, mola yona e ile ya tsebišwa ka 1940 go šomišwa ka gare ga ditšhitswana. Bulida e ile ya tlala ka mo intastering ka 2018 ya tšea palo ya go feta seripagare sa lefelo la tšweletšo ka ge go bonwa mo dipalopalong tša go amana le dikenywa tše di hlohloregago.
Soldonne, Bebeco, Imperial le Palsteyn di bjadilwe mo ditšhemong tša dihektare tša 200, mola mafelo a go swana le Supergold Charisma a feta dihektare tše 100. Mafelo a tšweletšo ya mafelo ao a abetšwego Royal, Peeka, Colorado, le solitaire a elwa dihektare tša khalthiba ye nngwe le ye nngwe.
Mebaraka ya Yuropa e a sušuta go diapolekose tša serolane tša setšo e thoma go rata diapolekose tša go myemele tšeo di feleleditšego di gola mo kgwebong. Palo ya mehuta ye mefsa e ile ya lokollwa mo mengwageng ye mmalwa ye e fetilego.
Sehla
Go ya ka mabaka a klimate, lefelo la tšweletšo le khalthiba, sehla sa apolokose ka mo Afrika Borwa e tšea karolo go tloga ka Nofemere ka Matšhe, le palo ye nnyane yeo e melago ka Aporele.
Dithekišo
70% ya diapolokose tša Afrika Borwa di dirwa ka metšhene, mola 16% e a omišwa gomme 9% e romelwa e hlwekile. 4% fela ya dikenywa tše foreše di rekišwa ka Mmarakeng wa gae.
Go ya ka dipeelano tša diromelwantle tša diapolokase, palo ya go feta 50% ya diaopolokose tše foresee tša Afrika Borwa di tša romelwa ntle go Middle East ka 2018. United Kingdom e hweditše 29% le Yuropa ya hwetša 16% ya dikenywa tše. Bogolo bjo bonnyane bo ile Russia, thokong ya bohlabela, Asia le Dihlakahlaka tša Indian Ocean.
Tšhomišo
Diapolekose di na le maemo a godimo a thlale, dibithamini, kudukudu bithamini A le C, le diminerale. Dikenyo le letlalo, di a lewa eupša leswika le a lahlilwa. Diapolekose di ka bewa gare ga mabotlela, di ka šilwa, gape di omišwa go dira todi. Gape di ka šomišwa go dira tšhatni ya go apea.
Translated by Lebogang Sewela