Umganu (Marula) Akwenziwa Ngawo Utjwala Kwaphela

©Geoff Nichols of SANBI

I-Sclerocarya caffra nanyana umrula amanye wamabizo walo ekubalwa i-Inkanyi, marula, Umganu, mufula kanye no-morula. Umuthi womrula uhkangana nendawo lokho eminye imikhulu unamathuthumbo asikakazi naduna emithini eyahlukeneko.

Abafazi abasidisi basebenzisa iqolo layo ukubona bona bazithwele ubulili buphi–isibonelo ukulungiswa kweqolo lomuthi oduna kukholelwa bona kuzokuvela umntwana omduna. Umganu (marula) mumuthi osetjenziswa khulukhulu maZulu bawusebenzisela ukwelapha ngokwesintu, balapha mumps/ukuvuvuka umhlathi (uzagiga).

Isiguli kufanele siye emthini sizibethe emuthini ngomhlathi bathi zagiga, zagiga ngiyeke’ (okutjho bona khamba mumps/ukuvuvuka umhlathi) kathathu.

Kuthiwa i-mumps/ukuvuvuka umhlathi izokunyamalala kungakapheli amalanga amathathu. Umrula usetjenziselwa ukwelapha amanye amalwelwe ekubalwa ukwelapha ubulwelwe be-dysentery, ukuthulula, iramatiki kanye nokukhandela umalalehlengezela. Iqolo lomuthi kuthiwa lelapha i-haemorrhoids kanye lokha iqolo lomutheli libilisiwe liselwa njengetiye eyelapha ukubasbaga nanyana ukudinwa.

Irobhu yenziwa ngawo umuthi lo, ngeskhumba esingaphasi kweqolo lomuthi lo, lokha iingodo zawo zisetjenziselwa ukubaza ifenitjhara kanye neegubhu zokwenza umbhino/amadrums Umuthi womrula umila kusukela e-Ethiopia esetjingalanga ukufikela esifundeni saKwaZulu-Natal eSewula Africa begodu ujwayeleke nokubonwa ngeBa-Phalaborwa esifundeni sange Limpopo.

Isthelo kanye namantongaomani waso sele zisetjenziswe kusukela emandulo ngesibanga sokobana zinezakhimzimba – umrula unezinga eliphezulu levithamini C kanye namaminerali. Umuthi lo uvuthwa kusukela ngoTjhirhweni ukuya ngoSihlabantangana lokha nasele iinthelo zawo zivuthiwe ziwela phasi.

Umuthi omkhulu uthela iinthelo ezingaba yi-500 kg ngonyaka. Isthelo sawo sidliwa sifretjhi nanyana kwenziwe isiselo namkhana ijemu ngaso. Isthelo sibuthelelwa, sihlanjwe sivulwe phakathi sikhitjhwe amantongomani siphekwe size sitjhugulule umbala bese siyasuswa emlilweni.

Amanzi waso aseleko kwenziwa ngawo ijemu, afakwe emabhodleleni asterilaziweko bese ayavalwa. Ijemu yomrula ingabekwa kuze kuphele unyaka tsomu lokha nayivaliweko.

Amantongomani womrula ayadliwa begodu avamise ukurostiwa. Anezakhi mzimba begodu amumethe amaphesendi ayi-25 weprotheyini kanye ne-calcium, Ca), magnesium (Mg), phosphorus (P) kanye ne-potassium. Intongomani liyakatjwa ukukhupha imbewu.

Amaqephe wamantongomani la angasetjenziswa njenge-paving nanyana kwenziwe ngawo umlilo, lokha amafutha akhitjhwa embewini azele ngama anti-oxidant kanye namavithamini C kanye ne E esetjenziswa eskhunjeni. Isthelo kanye namakari ziphiwa ifuyo. Umrula muthi othandwako womthunzi begodu utjalwa lula ngambewu ehlabathini eyisanda begodu awuthandi umbethe. Uba muhle lokha utjalwe etwasahlobo.

Ukwala Kwezemaphilo

Ilwazeli lenzelwe ukufundisa kwaphela begodu akukafaneli bona lisetjenziswe njengesiyeleliso sezepilo. Ilwazeli alikenzelwa ukujamiselela iinluleko zezepilo nanyana ukulatjhwa okunikelwa ngusiyazi wezepilo.

Translated by Busisiwe Skhosana