Sclerocarya caffra goba maina a go tlwaelega a marula ke, Inkanyi, marula, Umganu, mufula and morula. Mohlare wa marula o na le bogolo bja magareng wa go ba le sethokgwa; o na le matšoba a tshadi le a tona mo mehlareng ye aroganeng. (Basadi bao ba ithwelego ba diriša bark ya mehuta ya go fapana go tseba bong bja masea a bona - mohlala, le peakanyo ya lerole la bark e tšwa go ngwana wo tona.)
Umganu (marula) ke mohlare wo dirišwago ke batho ba bantši ba maZulu go setšo sa bona sa phodišo ya mumps (uzagiga). Molwetši o swanetše go ya go betha mohlare ka kgang, e be a re ‘zagiga, zagiga ngiyeke’ (‘sepela mumps’) gararo. Go bolelwa gore mumps di tla timelela mo matšatšing a mararo.
Mekgwa ye megwe ya kalafo ke go tšea motswako wa bark go fediša dysentery, letšhologo, rheumatism le go thibela malaria. Bark e tšewa bjalo ka kalafo ya haemorrhoids gomme motswako wa go fiša wa bark o nwewa bjalo ka tšošolotšo ya molapo goba bofokodi. Dithapo di dirilwego ka llaga ya bark ya ka fase, mola dikgong tšona di dirišwa go dira mmotlolo, fenišara, meropa le dijoko.
Mohlare wa marula o gola go tšwa go Borwa bja Ethiopia go yago KwaZulu-Natal mo Afrika Borwa mme lefelo la wona la go tsebago ke mo mo seleteng sa Ba-Phalaborwa sa Profense ya Limpopo.
Seenywa sa matokomane se, se be se šomišwa go tloga dinakong tša kgale ka lebaka la mohola wa yona wa phepo – o na le maemo a magolo a vitamine ya C le diminerale.
Seenywa aa marula se butšwa go tloga ka kgwedi ya Janaware go ya go Aprele ge seenywa sa go butšwa se wela fase. Mohlare wo mogolo o ka buna dienywa tša go lekana 500 kg ka ngwaga. Seenywa se ka lewa se le foreše goba se ka dirwa dino le jamo.
Dienywa di a kgoboketšwa, di a hwekišwa e be di bulwa go tloša koko. Seenywa se apewa go fihlela ge meetse a fetoga mmala e be se tlošwa.
Meetse a šetšego a ka tšwela pele go dirwa jamo, e be e phuthelwa ka gare jeke ya galase gomme e be e tswalela. Jam ya marula e ka ba bewa mo šelefong go fihla mafelelong a ngwaga ge ge e le gore e tswaletšwe gabotse.
Dikoko tša marula di a lewa gomme ka tlwaelo di a bešwa. Ba na le phepo le dipersente tše 25 tša proteine gammogo le kalasiamo (Ca), maknisiamo (Mg), fosforo (P) le potasiamo (K). Koko e a pšhatlwa go tloša dipeu.
Dikgopa tša matokomane di ka dirišwa bjalo ka pheiba, bjalo ka Khupetšo goba go dira mollo, mola oli e ntšhitšwego g dipeu (e na lego antioxidants le tlhaelelo ya dibithamini tša C le E) e dirišwa bjalo ka tlhokomelo ya letlalo.
Dienywa le matlakala di dirišwa bjalo ka ditefelo tša diphoofolo. Marula ke mohlare wa go tuma wa moriti gomme o gola gabonolo go tšwa go peu ye bjetšwego mo santeng ya go hlatšwa ke noka, eupša e huetšwa tšhwaane. E ka bjalwa kaone mo sehleng sa seruthwana.
Molaetša wa Temoša Kalafong
Tshedimošo ke ya mabaka a tša thuto le tša tshedimošo fela gomme e ka se hlathollwe bjalo ka keletšo ya kalafo. Tshedimošo ga se ya go ikemišetša go tloša keletšo ya kalafo ye e abiwago ke bašomi ba tlhokomelo ya maphelo.Translated by Lebogang Sewela