Ulamula eNingizimu Afrika

©Louise Brodie

I-Cape Rough Skinned Lemon luhlobo oludala kakhulu lalamula eNingizimu Afrika. Yalethwa ezweni ivela eSt Helen ngo-1654. Izitshalo zikalamusi zatshalwa ezingadini zamakholoni zenkampani iDutch East India Company, kanye nezinye izithelo nemifino ukuze kunikezwe abathengisi baseYurophu ngomkhiqizo omusha oqonde eMpumalanga, lapho bethenga izinongo nosilika.

Izihlahla zikalamusi zatshalwa eceleni kwamapulangwe (umgwaqo) eKimberley ngesikhathi sempi ye-Anglo-Boer. Uhlelo lokutshala izihlahla zezithelo eSoweto ngaphambi kweNdebe Yomhlaba wonke kanobhutshuzwayo ngo-2010 luvuselele ukutshala izihlahla zezitradi ezingadini.

Ukukhiqiza

©Louise Brodie

Njengoba zigcinwa yiCitrus Growers Association, i-Eastern Cape ingumkhiqizi omkhulu kakhulu we-lemons ngama-47% endaweni ephelele ebhaliselwe ukuthengiswa emazweni angaphandle ngonyaka we-2018. ILimpopo iyindawo yesibili ngobukhulu, enamaphesenti angama-34 zokukhiqiza, kanti iWestern Cape iyona indawo yesithathu ngobukhulu, endaweni eyi-11% yendawo ephelele engaphansi komkhiqizo obhaliselwe ukuthunyelwa kwamanye amazwe.

Izinhlobo

©Louise Brodie

I-Eureka iyinhlobo ethandwa kakhulu kalamula emhlabeni futhi ngonyaka we-2018, ibengaphezulu kwe-80% yendawo ephelele ebhaliselwe ukuthunyelwa kwelamula eNingizimu Afrika. Le nhlanganisela yaqanjwa ngegama elithi "Garey's Eureka" nguThomas Garey, owathi ngonyaka ka-1877 wakhetha futhi wasakaza izinkuni zomqumbe kusuka kuzithombo ezazivela e-Italy (mhlawumbe iLunaria) futhi watshalwa eLos Angeles ngo-1858.

Le nhlobonhlobo inesikhumba esiphuzi esiphuzi, amaphesenti wejusi ephezulu futhi ngokuvamile iqukethe imbewu encane. Ngokuya ngezimo zesimo sezulu kanye nendawo yokukhiqiza, izithelo zivame ukukhethwa kusukela ekuqaleni kobusika kuze kube sebusika.

Cishe i-9% yendawo yayingaphansi kweLisbon, kanti i-4% yayingaphansi kweLimoneira kuthi ama-3% abe ngaphansi kweGenoa. ILisbon, njengoba kukhombisa igama layo, yaqala ePortugal. Yiyo ebamba amakhaza kakhulu kunezinhlobo ezine eziphezulu ezitshalwe lapha eNingizimu Afrika futhi ithela izithelo eziqinile futhi ezinobuncane obukhulu obukhulu kune-Eureka.

Izithelo zivame ukuthwalwa ngaphakathi kwesihlahla, esiza ekuvikeleni isithelo ezimweni zezulu ezibi nasekushisweni yilanga, okuholela esikhathini esifushane sokuvuna.

ILimoneira ivela eCalifornia. Ikhiqiza kakhulu futhi inokuqukethwe kwembewu okuphansi kune-Eureka. Izithelo zifinyelela ekuvuthweni kwazo okuphelele kusuka ngo-Ephreli kuya kuJulayi, kuya ngendawo yokukhiqiza. Izihlahla zingahlangana nezinhlobo ezahlukene zezimpande.

IGenoa yasuka e-Italy. Luhlobo lwakusasa oluvame ukuthwala izithelo zalo ezansi kwezihlahla, olusiza ekuvikeleni izithelo ekushisweni yilanga nasekubandeni okubandayo. Izihlahla azinawova futhi zingahlanganiswa nezinhlobo eziningi zezimpande.

Isikhungo Sokucwaninga Ezolimo eSouth Africa sakha ulamula wokuqala emhlabeni ongenazithelo ekuguqukeni kwe-Eureka ngonyaka we-1998. Izinhlobonhlobo, ezibizwa nge-Eureka TM, azikaze zithathwe njengoba zibonakalise ukuthi azinawo amandla futhi zivuna kakhulu lapho kunezinhlobo ezinhlanyelwe.

Isikhathi Sokukhiqiza

Isikhathi sokukhiqiza siqala ngoFebhuwari kuya kuSeptemba, ngokuya ngezimo ezahlukahlukene nezesimo sezulu esifundeni sokukhiqiza.

Translated by Nsika Khoza