Swiri ya letlalo la makgwakgwa ke mohuta wa kgale wa swiri ya mo Afrika Borwa. E ile ya tlišwa go nageng go tšwa St Helen ka 1654. Mehlare ya swiri e di bjetšwe ka mo serapeng sa koloni ya Dutch East India Company, gammogo le dienywa tše dingwe le merogo go fa bareki ba Yuropa tšweletša le go bohlabela, moo ba rekilego disepaese le silk.
Mehlare ya swiri e bjetšwego go bapa le dipheibemente (ditsela tša ka thoko) ka mo Kimberley nakong ya ntwa ya Anglo-Boer. Lesolo la go bjala mehlare ya dienywa ka mo Soweto pele ga Sebjana sa Lefase sa Kgwele ya maoto ka 2010 se ile sa tsošološa pšalo ya mehlare ya dinamune ka mo dirapaneng.
Tšweletšo
Bjalo ka ge e hlokometše ke (Citrus Growers Association), Kapa Bohlabela ke motšweletši wo mogolo wa diswiri ka 47% ya palomoka ya lefelo leo le ngwadišitšwego go romela ntle ka 2018. Limpopo ke lefelo la bobedi ka 34% ya tšweletšo, mola Kapa Bodikela e le ya borara, ka 11% ya palomoka ya tšweletšo yeo e ngwadišitšwego go diyantle.
Mehuta
Eureka ke mohuta wo tumilego wa swiri mo lefaseng gomme ka 2018, e rwele 80% ya palomoka ya lefelo leo le ngwadišitšwego tša diromelwantle tša swiri ka mo Afrika Borwa. Mohuta o be o bitšwa “Garey’s Eureka” ke Thomas Garey yo ka 1877 a kgethile le go phatlalatša kota ya bud go tšwa go dibjalwana tše nanana tša tšwa go Italy (mohlamongwe Lunaria) gomme di bjetšwe kua Los Angeles ka 1858.
Mehuta o na le letlalo le boleta la mmala wo serolwane, matutu wa persente ya godimo gomme ka kakaretšo o na le dipeu tše nnyane. Go ya ka mabaka a klimate le selete sa tšweletšo, ka tlwaelo seenywa se bunwa go tloga mathomong go ya mafelelong a marega.
9% ya lefelo le be le le ka fase ga Lisbon, mola 4% be e le ka fase ga Limoneira e be 3% ka fase ga Genoa. Lisbon, bjalo ka ge go laeditšwe ka leina la yona, e tšwa Portugal. Ke mohuta wo kgonago go kgotlelela phefo go feta mehuta ye mengwe ye menne yeo e bjetšwego ka mo Afrika Borwa gomme e mela dienywa dienywa tša makgakga gannyane tša go ba le (nipple) ya go bonala go feta Eureka.
Seenywa gantši se swara ka gare ga mohlare, go thušago go tšhireletšo seenywa kgahlanong le boso le phišo ya letšatši, gomm se se tliša nako ya puno ye nnyane.
Limoneira e tšwa California. E šoma gabotse ebile e na le diteng tša peu tša ka fase go feta Eureka. Seenywa se butšwa go tloga ka Moranang go fihla ka Julae, go ya ka lefelo la tšweletšo. Mehlare e ka kopana le mehutahuta ya dikota tša medu.
Genoa e tšwa go Italy. Ke mohuta wa pele, ka tlwaelo o swara seenywa sa ona ka tlase ga mehlare, yeo e thušago go šireletša seenywa kgahlanong le phišo ya letšatši le themperetšha ya go tonya. Mehlare ga e na meetlwa gomme e ka kopantšwa le mehutahuta ya dikota tša medu.
Senthara ya Temo ya dinyakišišo (The Agricultural Research Centre) ka mo Afrika Borwa e tšweleditše swiri ya ya mathomo mo lefaseng ya go hloka dipeu go tšwa go Eureka mutation ka 1998. Mohuta o bitšwa Eureka TM, le ge go le bjalo, ga se ya tšwelapele ka lebaka la gore e be e sa tia ebile e be e le bokoa go puna go feta mehuta ye mengwe ya go ba le dipeu
Sehla sa Tšweletšo
Sehla sa tšweletšo se tloga ka Feperware go Setemere, go ya ka mohuta le maemo a klimate mo seleteng sa tšweletšo.
Translated by Lebogang Sewela