Mahuyu a takalela vhukuma fhethu hune ha vha uri ho oma. Hune ha vha na mufhiso wo kalulaho, na u sa dalesa ha madi hune ubva tsha kale ho vha hu tshi limiwa kha mavu o omaho. Maduvha ano, zwa u tavha mahuyu zwi khou itwa na kha vhupo hune ha vha uri hu ya limiwa na nga zwithu zwine zwa vha uri zwo fhambana zwa kulimele uri hu kone u vha na pfushi nnzhi, na vhundeme na vhutshilo.
Miri ya mihuyu i ya dovha ya hula zwavhudi kha dzi otshadi dzine dza vha uri dzo vulea, hune ha vha fhasi ha mirunzi, kha dzi greenhouse nga ndila ya tshi hydroponic. Zwavhudi vhudi, huna dzi ngudo dzo itwaho Japan, dzine dza ri arali miri ya mihuyu yo tavhiwa nga ndila ya hydroponic iya kona u bveledza zwimela zwivhili nga nwaha, arali hu tshi khou tevhelwa ndila dzo teaho dza u geredzela. Dzi ngudo dza Mexican u tavhiwa ha mahuyu kha ndila ya na greenhouse zwo bveledza mitshelo ine ya fhira fumimbili u fhira kha fhethu hune ha vha uri ho vulea hu ya limiwa.
Miri ya Mahuyu Afrika Tshipembe
Muhuyu u funa fhethu hune ha vha uri hu ya dudela-hune ha fhisa, hune ha vha na tshilimo tshine tsha vha uri tsho oma na vhuria vhune ha vha uri vhu ya fhisa. Mutsho une wa dudela wa dovha wa vha wo oma nga tshifhinga tshine ha vha hu tshi khou kaniwa, ndi wa ndeme, sa vhunga u nukala zwi tshi nga ita uri hu vhe na mitwe na u sina kha mutshelo.
Miri ya mihuyu iya tavhiwa kha dzi orchard yo tou tevhekana yo sedza dubo lwa vhubvaduvha na vhukovhela uri mutshelo u kone u vhibva ubva kha madubo othe a muri. Mahuyu unga kona u atavha kha mavu ane avha uri ana mutavha, fhedzi mavu ane avha uri ndi avhudi aya ita uri na mitshelo ya hone ivhe yo nonaho. Muhuyu uya kona u kondelela mavu uya nga u fhambana hao, fhedzi u funa mavu ane avha na pH ya 9-6,5.
Miri ya mihuyu ina midzi ine ya vha uri yo vulea, ya phadalala, ine ya sa andane na u khakhiswa nga minwe midzi ine ya nga ya tshene. Zwi tshi da kha zwikhokhonono, mihuyu i balelwa vhukuma nga dzi nematode na stem borer. Miri inga toda nitrogen. Zwi tshi khou bva kha ndingo dza mavu. Hu ya sheledziwa nga zwa drip: na u sheledza zwine wa vha uri zwo tou linganela, zwine wa nga tou zwiita nga vhege.
Miri ya mihuyu i ya fhungudzeleliwa nga minwedzi ine ya vha uri ndi ya vhuria Afrika Tshipembe, Fulwi uya kha Khubvumedzi, uri muri uvhe wo vulea hu kone u dzhena muya na uri u kone u dobela na zwine zwa vha uri zwo wa. Musi u tshi khou fhungudzela uya kha dzi tshaka, sa tsumbo ‘White Genoa’, ine ya tavhanya uvha na mahuyu kana mahuyu a ‘breba’ zwi fanea u doweliwa.
Mahuyu a Breba aya tavhanya u hula hu tshi kha di vha ho sala nwedzi uri hu kaniwe, kha dzi thanda dza minwaha ine ya vha uri yo fhira, ngeno huna uri lwa vhuvhili kana tshimela tshihulwane tsha mahuyu tshi tshi kona u hula kha dzi thanda dzine dza vha uri dzo hula kha heneyo khalanwaha.
U Kaniwa ha Mahuyu
Mahuyu ane atavhanya u vhibva aya kaniwa duvha linwe na linwe, lwa minwedzi ine ya vha uri yo vhala.
Zwi tshi khou bva kha lushaka na vhupo, u thoma u kana mahuyu zwi thoma nga nwedzi wa Lara/Nyendavhusiku u nga kana u swika nga nwedzi wa Lambamai/Shundunthule. Mahuyu unga kona u a kana duvha linwe na linwe nga matsheloni hu tshi khou shavhiswa mufhiso nga masiari, ngauri uya tshinya mahuyu-na mudifho wa mahuyu uya bva wa sala kha muri.
Unga tou nanga u kana musi asathu tou swika zwavhudi na musi o no tou swika zwavhudi, unga kona u kana zwine zwa swika 70%. U tavhanya u kana zwi thusa na kha uri mahuyu asa tshinyadziwe nga zwinoni masimuni. Mahuyu ndi mutshelo wa mutsho nahone aya kona u vhibva avhibvesa asaathu swika na kha muthu o arengaho.
Zwa u kana mahuyu ndi mushumo muhulwane vhukuma; mahuyu aya tavhanya u vhaisala nga u tavhanya afanela u fariwa nga vhulondo. Muri wa muhuyu uya bvisa zwithu zwine zwa vha zwitshena kana mafhi, zwine zwi ya vhaisa kha lukanda zwine zwa vha zwavhudi ndi u kana wo ambara magilafu kana tshithu tshinwe na tshinwe tshine tsha nga kona u vala uri u sa weliwe nga maswi.
Musi u tshi fhedza u kana, mahuyu afanela u iswa fhethu hune ha vha uri hu ya rothola, avhewa zwavhudi nga ndila ine ado vha tshi khou lingana akona u vhewa zwavhudi. Dzine dza do vha dzi tshi khou ya mashango davha dzi ya kona u puteliwa zwavhudi dza kona u tuwa kha dzi punnet dza 160 grams, kana kha dzi tube dza Ronde de Bordeaux figs. Mahuyu ane avha uri ndi mahulwane nahone aya tuwa o vhewa kha dzi thirei dza mabammbiri nga ngomu ha mabogisi o adzaho.
Arali mahuyu atshi khou tenda uri atou liwa atshi khou bva u kaniwa, sa tsumbo ane avha na mitwe aya iswa hune ado vhewa hone uri akone u itwa dzi jam, chutney na u omiswa.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe