U Tavha Wheat

Ine ya vha ya tshilimo i kondelela vhukati ha 22 na 34 degrees Celsius, ngeno huna uri ine ya tavhiwa vhuria i tshi vha ya vhudi vhukati ha 5 degrees na 25 degrees Celsius, uya nga vha Production Guideline for Wheat vha Department of Agriculture, Forestry and Fisheries (DAFF). Mutsho u fanela uvha wo dzika na u thaba kha tshimela, wa tevhela nga mutsho une wavha uri wo oma u tshi khou itela u kana.

Zwine Mavu Avha Atshi Khou Toda Zwone

©Glenneis Kriel

I funa mavu ane avha uri ndi a vhudi o linganelaho ane avha na pH ine ya vha vhukati ha 6 uya kha 7.5 uya nga vha DAFF. U bveledza zwi nga kwamea arali mavu avha ana acid nnzhi, zwine zwi ya sia mavu asina pfushi inwe ine ya vha i tshi khou tea uya kha tshimela.
U tshi khou bveledza hune ha vha uri ho oma, mavu a fanela u vha a tshi kona u fara madi, sa mavu ane avha ana vumba kana dzi leyara dzo itaho mukano dzine dza thusa uri madi ane avha o vhewa asongo gidima. Mavu ane avha avhudi asi one ane atea u tavhiwa ine ya vhayo oma, fhedzi zwi nga ita arali hu tshi tou sheledziwa.

U Sheledza

©Louise Brodie

Tshimela tshi toda 600 mm ya madi nga nwaha, zwine vhalimi vha maduvha ano vha ita, zwine zwa vha zwo katela tillage ine ya vha uri yo linganela zwine zwa thusa uri mavu a thabe na musi hu tshi khou bveledziwa ine ya vha uri yo oma.
Hune ha vha hu tshi khou bveledziwa hu tshi sheledziwa, u sheledza zwi fanela u fhungudziwa musi i tshi khou ita maluvha, wa engedza musi hu tshi khou dadziwa dzi pod wa litsha musi hu tshi khou kaniwa.

U Tavha

©Glenneis Kriel

I tavhiwa nga mbeu. Zwi vha zwavhudi u renga mbeu ine ya vha mulayoni nwaha munwe na munwe, huna vhanwe vha limi vhane vha vhulunga mbeu vha tshi khou itela minwaha i daho zwine zwa vha vhulungela masheleni. Zwine zwa vhavha ndi zwa uri u bveledza zwi tshi khou bva kha hedzo mbeu zwi nga ita uri vha lozwe zwithu zwinzhi arali mbeu ya sa londiwa zwavhudi nga zwithu zwine zwa pandela zwikhokhonono.
Musi u tshi khou renga mbeu ine ya vha mulayoni, hu di vha na zwithu zwine zwa tea u tevheliwa, hune vhalimi vha fanela u dzi swaya phosho nga u shumisa mbeu ine ya vha uri vho vhulunga. Mbeu ine ya vha i tshi khou bva kha dzine dza divhea zwinga itea dzi sa dale u vhulungwa kana u rengiswa hu sina mabammbiri ane avha uri o lugela kha vhane vha zwo.

Tshifhinga Tsha u Tavha

Mbeu i fanela u tavhiwa uya nga zwine ya tea u tavhiwa zwone u tshi khou tevhedza ndaela ya lushaka lune wa khou tavha lwone na vhupo. U fhungudza zwa mutsho zwine zwa tangana naunga xelelwa, u fhungudza zwine zwa nga vhanga gomelelo, mufhiso na mvula.
Tshifhinga tsha vhudi tsha u kona u tavha zwi nga fhambana ubva kha khalanwaha uya kha inwe, zwi tshi khou bva kha u tangana ha vhupo hune wavha u tshi khou bva khaho. Southern Cape hune ha vha na dzi mvula dza vhuria, vhalimi vha ya tavha nga murahu ha mvula dza u thoma u bva vhukati ha Lambamai u swika Fulwana na mafheloni a nwedzi wa Fulwana hune ha vha na dzi mvula dza tshilimo.
U fhambana ha mutsho zwi ya fhambana na kha zwikhala zwa u bveledza. U thoma u mela ha mbeu sa tsumbo hu nga si dovha hone nga fhasi ha mutsho une wa vha-5 degrees uya kwamea zwinzhi arali mufhiso wa vha nntha ha 25 degrees Celsius. Mutsho une a vha wone kha u bebisa hayo ndi vhukati ha 10 na 25 degrees Celsius, uya nga vha Wheat Production Guide.

Ku Tavhele

Mbeu i fanela u tavhiwa zwavhudi, ya tsa kha mavu ane avha uri o thaba. U dala ha mbeu zwi nga fhambana ubva kha 20 kg/ha uya kha 25 kg/ha fhasi ha ine ya vha uri yo oma na 90 kg/ha uya kha 120 kg/ha arali hu tshi khou sheledziwa, uya nga vha DAFF, u tshi khou tavha tshaka dzine dza vha uri dzo fhambana, zwi amba kha uri mavu o thabisa hani. Unga kona u tavha mbeu hu sina tillage ine ya vha uri yo linganela.
Vha limi kanzhi vha ya vula dzi ndila dzine dza vha uri dzo tandavhuwa arali hu ine ya vha uri yo oma dza vha dzo linganelaho arali hu fhethu hune havha uri hu ya sheledziwa.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe