Hemp - ndi lushaka lutuku lwa Cannabis sativa ya dovha ya vha na tshikalo tshire fhasi tsha cannabinoid THC - I bebiswa nga muya, ya vha na matari o vuleaho ane a wanala nga khalanwaha na midzi ine ya vha uri yo tsa. I vha i tshi khou tavhelwa uri i kone u bveledza dzi fibre dza textile, mbeu ya hone ya shuma kha u ita mapfura na minwe mishumo.
Nga fhasi ha nyimelo ine wa nga kona u i ita. Hemp i thoma u mela nga murahu ha maduvha mararu uya kha matanu, zwine nga vhudalo ubva hafho ya vha i tshi khou tou toda maduvha ane a vha a 120 uri i kone u pfi yo hula tshothe, nga maanda kha mutshelo une wa vha uri uya dudela. U dala ha mbeu na matari na tsinde zwi vha fhasi hune ha vha ho swifhala na fhethu hune ha vha uri ho dzika.
Hemp i bveledza zwithu zwine zwa vha uri ndi zwinzhi vhukuma iya bvisa mapfura ane avha uri aya fhira na apeanut butter, zwa dovha zwa swikwa kha zwina muri ro sedza bammbiri la pulp u fhira miri ine ya vha uri iya edana kha hune ha vha uri yo tavhelwa hone. Hemp unga i tavha hafhu fhethu hune ha vha uri hu tou sheledziwa na dzinwe pfushi dzine dza vha uri dzi ya pangiwa, hu si mavuni.
U Lugisela Mavu Musi U Tshi Khou Toda U Tavha Hemp
Hemp i hula zwavhudi kha mavu ane avha uri ndi avhudi ane avha na pH ine ya vha vhukati ha 6 na 7.5 hune hu fanela uvha na manyoro-zwine zwa nga swika 3.5%. U dala, mavu ane asa vhe avhudi ane avha na vumba a i huli na mavu ane avha uri ana mutavha avha atshi khou todesa uri a sheledziwe na u nyoriwa zwine zwa do vha zwi tshi khou ita uri zwi dure.
Zwa u tavha nntha ha dzi ndunduma ndi zwa ndeme; yo oma ya dovha ya vha na mavu o kunaho ndi hone fhethu hune ha vha uri ho tewa nga u tavhiwa hone hemp zwine zwa vha vhukati ha 2-3cm u tsa. Hemp ai todi murotho une wa vha uri wo kalula musi i tshi khou thoma u mela fhedzi iya toda madi kha dzi vhege dza rathi dza u thoma yo tavhiwa dza.
Zwa u nyoriwa ha hemp zwi fanela u bva kha dzi ndingo dza musi hu tshi khou toliwa mavu, fhedzi nga ndowelo, hu fanela u sheliwa nitrogen, potassium, phosphorus na sulphur. Calcium a i tei u fhira 6 000 ppm.
Ndi Lini Hune Wa Nga Tavha Hemp
Sa zwe zwa ambiwa nga vha Agricultural Research Council’s ndi ndowetshumo ine ya vha i tshi khou lavhelesana vhukuma na zwimela, hemp a i andani na u pfufhifhala ha duvha lithihi. Hezwi zwi vha zwi tshi khou amba uri duvha la u tavhiwa li ya thusa vhukuma kha uri i kone u bveledza dzi fibre.
Hemp i funa u lapfa ha duvha la tshilimo hune ha vha vhukati ha awara dza 14 na 16. U tavhanya hayo u tavhiwa u fana na nga Tshimedzi u swika nga Lara hangei Eastern Cape na Westen Cape zwi disa mvelelo dza mitshelo milapfu na fibre ine ya vha ndapfu. Maduvha ane avha uri ndi mapfufhi a ita uri muri u tavhanye ubva maluvha zwa fhungudza u hula ha matari, zwine zwi tshi fhedza zwa ita uri muri u vhe na fibre dzine dza vha thukhu.
U Tandavhuwela Matungo Ha Musi Hu Tshi Khou Tavhiwa Hemp
U siana ha dzi row na tshikalo tsha mbeu (ndi mbeu nngana dzine wa nga dzi tavha fhethu ho imaho ngauri) ndi zwithu zwa ndeme musi hu tshi kho bveledziwa hemp ngauri zwi ya tutuwedza nyaluwo, u bveledziwa ha dzi biomass na u dala ha dzi fibre kha tshimela tsha hemp, vharalo vha ARC. U dalesa ha mbeu na u siana ha dzi row zwi ya ita uri hu vhe na miri milapfu ine ya bveledza dzi fibre ndapfu na mbeu thukhu. U vulea ha musi hu tshi khou tavhiwa na u dala ha hemp zwi ya bva na kha lushaka lune lwa vha uri lu khou tavhiwa, sa tsumbo, mapfura, fibre kana mbeu. Sa tsumbo u dala ha mbeu zwibveledza zwithu zwilapfu, European, tshaka dza dual-purpose dzi vha dzi pfufhi kha u dala ha mapfura.
Zwili Na Malwadze Kha Muri Wa Hemp
Hemp ndi muri une wa vha uri zwo leluwa uri u hule. U toda zwithu zwituku zwine zwa vha uri zwi ya lafha zwikhokhonono sa vhunga u tshi hula nga u tavhanya wa kunga zwikhokhonono zwine zwa vha zwituku. Zwinwe zwa ndeme ndi zwa uri muri hoyu uya vhulaya zwinwe zwa zwikhokhonono, mapfura a hone aya tanzwa wa dovha wa vha wa vhudi kha u shuma u shandukisa zwimela, nga mulandu wa uri uya tavhanya u kaniwa nga murahu ha maduvha a 120.
Hemp u nga i tavha na zwimela zwine zwa vha uri zwi tou tshitshisana u fana na nawa, wheat na lucerne hu tshi khou thivheliwa zwikhokhonono na u fhata ha malwadze kha dzi mbondo. Dzi ngudo dza Canada dzi sumbedza uri hemp a i faneli u tavhiwa nga murahu ha musi ho tavhiwa canola, soy bean na sunflower nga mulandu wa khombo ya Sclerotinia u sina ha midzi (white mold).
U Kaniwa Ha Hemp
Musi u tshi khou kana hemp u tshi khou toda u ita dzi fibre zwo leluwa u fhira musi u tshi khou kana u tshi khou toda u ita mapfura nga mbeu. U kana hemp ine ya vha yo tavhelwa hemp, huna zwithu zwine zwa vhewa zwine zwa vha zwi tshi khou shuma u kana, kana zwimela zwine zwa nga shumiswa, zwine zwi ya shuma zwavhudi zwi songo tou lavheleswa nga maanda.
Arali u tshi khou kana hemp unga shumisa sickle ndi yone ya khwinesa vhukuma. Hezwi zwiitwa uri i tou bviswa nga ndila ine ya vha ya maimo a nntha ubva nntha ha mavu. Haybines a i tou shuma zwavhudi sa vhunga tsinde lilapfu li tshi do sala lo ralo. A u faneli u thukhula zwine zwa do vha fhasi ha 10cm nntha ha mavu.
Hemp ine ya vha i tshi khou bveledzelwa u ita mapfura ivha yo lugela u tavhiwa musi mbeu i tshi vho thoma u oma yo no sala nnda. U rothola zwi ya thusa vhukuma kha uri i kone u oma, u nga kona u kana nga murahu ha maduvha matuku ho vha na murotho. U dala hune ha vha uri ho linganela ndi 750 kg/ha i ya swikeleliwa Canada.
U Tendeliwa U Tavhiwa Ha Hemp
Vha tavhi vha Hemp Afrika Tshipembe vha ya isa mbeu kha manwe mashango vha toda maga kana thendelo ya u kona u isa kha manwe mashango. Ndango ya u kona u langa mbeu i fhiwa nga vha Department of Agriculture, Forestry and Fisheries (DAFF). Vha ya tendeliwa u tavha mbeu ine ya vha yo wana maanda ya lushaka lune lwa vha uri lwo tendiwa lune lwa vha na zwine zwa vha fhasi ha 0.1% THC. Mbeu i vha i tshi khou bva kha vha Czech Republic, Spain, the USA na France.
Maanda a u kona u tavha hemp Afrika Tshipembe avha hone fhedzi i tshi khou tavhelwa hu tshi khu itelwa uri hu itwe dzi thoduluso nahone ai wanili i tshi khou tavhelwa thengiso. Vhane vha vha uri ndi vhatavhi vhane na zwinwe zwine vho zwi wana vha fanela u isa muvhigo wavho na fomo ya u toda u tavha.
Dzi fomo dza hone unga kona u dzi wana kha vha South African Health Products Regulatory Authority (SAHPRA) kha dzi office dza vho na hone zwi nga u durela masheleni a linganaho R902 (2019). Canada, vha limi vhane vha vha uri vha khou toda u tavha hemp vha fanela u bvisa dzi GPS coordinates dza fhethu hothe hune ya vha i tshi khou tavhelwa hone, ine ya kona u sumbedza hothe ho tavhiwaho na dzi ndila, dzina la hemp lushaka lune lwa vha lu tshi khou tavhiwa na u toliwa ho itwaho kha mapholisa.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe