Yo thoma u vhonala nga vhathu vha Dutch kha ḽa Cape vha tshi vhiga vhathu vha Khoisan na Nama vha tshi shumisa zwithu zwo no fhisa zwo no bva Sutherlandia kha u fhodza zwilonda na mukhushwane.
Ina madzina ano swika 25, manzhi a haya madzina avha atshi khou yelana na mushumo une wa ita kha u fhodza. Dzina ‘Phetola’ (Tswana zwi amba tshanduko’), zwi avha zwi tshi khou sumbedza zwine wa ita nga murahu ha u lafha. Dzina ḽahone ḽa lesotho ndi ‘Lerumo-lamadi’ (‘pfumo ḽa malofha’) u dzhiiwa upfi uya kona u ṱanzwa malofha, insiswa (Zulu) ‘u phaḓaladza swiswi’ ngeno ḽa tshivhuru hu‘kankerbos’ zwi tshi khou ṱalusa u kona hawo u lwisana na vhulwadze ha pfuko.
Uya nga ha Sialala zwipiḓa zwoṱhe zwa tshimela zwo vha zwi tshi shumiswa kha u lugisela zwa u vhiga uya nga ha nzulelo ya mutakalo wa muthu. Sa sumbo,zwine zwa bva kha maṱari na tsinde zwi shuma u lafha tshivhindi, tswiyo na thumbuni. Musi wo omiswa wa vhiliswa uya shuma kha u lafha zwithu zwinzhi (wo shumiswa na kha vhalwadze vhane vhavha na vhuladzwe ha HIV/AIDS) na u lafha hemorrhoids, murundo na gonorrhea. Uya lafha na vhuladzwe ha muhumbulo na u bvisa mutsiko ho kateliwa na, irritability, anxiety na mutsiko.
Kushumisele kwa tshi zwino kwa Sutherlandia ku vha ku tshi nga tie, philisi, gels, na mapfura na zwiludi.
Sutherlandia frutescens – dzinwe tshaka dza rathi dzo waniwaho Afrika Tshipembe ndi -1.2 m leguminous shrub ya maṱari avhuḓi o kwamanaho na mbeu ya hone yo no nga mukumba, ine ya anwa maluvha matsuku ano nga zwisuse ubva nga Fulwana u swika Nyendavhusiku.
Muri une uya kona u konḓelela gomelelo une wa wanala Western, Eastern, na Northern Cape na kha vhunwe vhupo ha KwaZulu-Natal, ndi mushonga wa dovha wa vha wa mvelo une wa bva kha vhupo ha zwa mvelo. Ndi muri une wa ḓivhea vhukuma dzi ngadeni une wa hula zwavhuḓi wo lavhelesana na ḓuvha na kha mavu ane avha uri ndi avhuḓi, unga u ṱavha nga mbeu wo ṱanganisa mavu a zwipiḓa zwivhili.
Uya kaṋiwa nga vhathu vhanzhi vhane vha ita zwa u rengisa Sutherlandia uya wanala kha ḽa Western Cape na Mpumalanga.
*Muri hoyu wa u thanya Sutherlandia, une zwazwino wa tou vha Lessertia, wo vha una tshaka dza rathi, wo phaḓalala u mona na ḽoṱhe ṱa Afrika Tshipembe. Muri wa u thanya wa Lessertia, une zwazwino wa katela Sutherlandia, wo no phaḓalalala na kha ḽoṱhe ḽa Afrika, hune wa vha na tshaka dza 60, kha mashango a 50 a vhukovhela ha Afrika. Muri hoyu ndi muri wa u thanya Sutherlandia wo fhambanaho na Lessertia, ngauri wo ḓowela zwine zwa bebisa- zwiṋoni. Hunwe hoṱhe zwi ya ḓi fanela Sutherlandia dzo no dzhena kha Lessertia.