Zwi vha zwavhudi arali u tshi khou tavha fhethu hune ha vha uri hu ya rothola hune hu nga masiari havha na mufhiso une wa vha uri u vhukati ha 20 uya kha 25℃.
Afrika Tshipembe, huna fhethu hune ha vha uri ho fanela u tavhiwa hone maafukhada, ho sedziwa mutsho wa hone wa vhudi. Hovho vhupo hu vha ho kateliwa na Limpopo na Mpumalanga, ha do vha ha vha na zwinwe zwipida zwine zwa nga KwaZulu-Natal, Eastern, na Western Cape.
U Nanga Tshaka dza Maafukhada
Zwa u ta lushaka lune wa vha u tshi khou toda u tavha lwone zwi bva nga maanda kha vhathu vhane wa do vha rengisela na mutsho wa bulasini na u vha hone ha madi. Huna dzinwe tshaka dzine dzi ya kona u kondelela murotho une wa vha uri wo kalula. Ha vha na dziwe tshaka dzine dza vha uri vha rengi vha funa dzone, tshaka dzi fanela u itiwa vhukati ha dzine dza vha na lukanda lutsu na ludala. U fanela hafhu u ta lushaka lune lwa do dovha hafhu lwa thusa musi hu si tshena maafukhada fhedzi lwone lu vhe lu tshe nao.
Zwi vha zwavhudi u renga kha vharengisi vha vhukuma musi u tshi khou toda u tavha miri hei.
U Tavhiwa ha Maafukhada
Kha vhatavhi vhaswa ndi zwavhudi u divha uri u tavha muri hei zwi bva kha tshaka ya tshimela tshine tsha vha uri tsho vhuya tsha tavhiwa hune na khou toda u tavha hone, zwi nga dzhia minwaha ya 7 uya kha 10 hu tshi tou pfi wo fhedza u hula. Arali wo renga kha vharengisi vha vhukuma unga thoma u anwa mitshelo nga murahu ha minwaha miraru wo tavhiwa.
Maafukhada avha avhudi kha mavu ane avha uri ndi 20%-40% vumba fhedzi aya dovha hafhu a funa mavu ane avha uri o limeleliwa zwavhudi uri akone u thogomela midzi kha u sa sina zwine kanzhi zwa vhangiwa nga Phytophthora cinnamomi. Zwa u toliwa ha mavu nga murahu ha musi u saathu thoma u tavha zwi ya thusa uri u kone u vhona uri mavu anga vha tshi khu toda pfushi dzi fhio.
U siana ha miri zwi ya bva na kha uri u tshi hula u itisa hani. Sa tsumbo Fuerte uya hula vhukuma ngeno Hass i tshi hula yo ita tswititi. Zwinwe hafhu nzuleleo ya dzi orchard na yone iya bva kha uri tsimu yo dzulisa hani na zwinwe zwithu zwine zwa fana na zwezwo, kana yo lavhelesa vhubvaduvha kana devhula, lushaka lwa mavu, zwa u fhungudzela matavhi na u kona u swikela mitshini. Zwi vha zwavhudi u ita dzindunduma musi u tshi khu tavha fhedzi naho zwo ralo hezwo zwi ya bva na kha uri mavu o dala u guma fhi.
U Langa ha Tsimu ha Maafukhada
U shuma ha tsimu ya maafukhada zwi ya bva na kha vhalangi vha hone, na ndila dza kulangele, u hula ha hune ha khou shumiwa hone na u vha hone ha masheleni. Hu di vha na zwinwe zwine zw aitw anga vhalangi ho kateliwa u sheledza, u fhungudzela miri na u nyora. Hu di vha na zwinwe zwine ro zwi nwala fhasi.
Miri hei ai todi nga maanda u dala ha madi, zwi di nga na usa vha hone ha madi azwi i fari zwavhudi, zwine zwa amba uri u sheledza zwi fanela u langiwa vhukuma. Ro sedza nyimelo ya Afrika Tshipembe ya madi, zwa u sheledza nga flood a zwi ngo tendelwa. Hu shumiseswa zwa micro jet ha dovha ha vha na vhathu vhane vha khou shumisesa vhukuma zwa drip ngauri zwi ya vhulunga madi.
Zwa u fhungudzela muri zwi fanela uitwa vhuria nga murahu ha musi ho fhedziwa u kaniwa. Wa dovha hafhu wa fhungudzela zwituku tshilimo. Kufhungudzele ku ya fhambana zwi tshi khou bva kha tshaka dza miri.
Musi hu tshi vha na vhunzhi ha matavhi ane avha uri o lavhesela duvha nga mulandu wa kufhungudzele, a fanela u tsireledziwa kha duvha nga u shumiswa ha pennde ya PVA kana zwine zwa vha zwo tou itwa zwi tshi khou itelwa u tsirekedza kha duvha.
Zwa u nyoriwa ha maafukhada zwi ya bva na kha mvelelo dza musi hu tshi khou toliwa mavu. Dzi pfushi dzine dza nga pangiwa hu vha ho kateliwa na nitrogen, phosphorus, potassium, sulphur, calcium na magnesium. Dzi Micronutrients dzine dza vha uri dzi ya todea hu vha ho kateliwa boron, zinc, copper, sodium, iron, na manganese. Zwimela zwa u thusa kha tshene zwi nga thusa vhukuma kha u thivhela u tsitsikana tsimuni, na u thivhela usa thaba ha zwimela na uri huya kona u langea.
Miri hei ayi fhufhi nga muya nahone i toda u fhiriswa ha pollen uri hu kone u vha na mitshelo. Vha The Agricultural Research Council (ARC) vha tutuwedza uri hu fanela uvha na notshi mbili kana nna kha hectara uri dzi kone bebisa.
Zwili na Malwadze a Maafukhada
Hu na u sina ha midzi zwine zwa vhangiwa nga Phytophthora cinnamomi zwine zwa vha hone kha dzi tsimu dza maafukhada u mona na lothe shango. Afrika Tshipembe ndi vhunwe ha vhulwadze vhuhulwane vhune ha kwama maafukhada. Tsumbadwadze hu vha ho kateliwa uvha na muvhala wa tshitopana na u wa ha matari na u vha na muvhala mutsu kha midzi. Anthracnose ndi vhunwe vhulwadze vhune ha divhea vhukuma vhune vhu ya ita uri midzi i sine nakha lukanda lwa mutshelo.
Inwe ndila ya Phytophthorai ita uri tsinde li vhe na mitwe. Cercospora mavhala a vhangiwa nga tshitzhili tsha Pseudocercospora purpurea, tshine tsha ita uri hu sokou vha na mavhala kha matari na kha mutshelo.
Hu ya vha na tshivhumbeo tshine tsha vha tshi tshi khou vhangiwa nga mufhiso nahone tshi vha tsho dalesa kha lushaka lwa Hass nahone hezwi mutshelo u tshi khu hula hu ya vha na u sina kha mitshelo, u langiwa hazwo zwi thusa uri hu vhe na mutshelo wavhudi. Dzi tsimu dza Afrika Tshipembe dzone unga amba uri dzo tsireledzea vhukuma musi u tshi khou sedza ngauri huna mishonga ine ya vha uri iya thusa vhukuma ine vha ya i fafadzela. Fhedzi zwa u shumiswa ha mishonga ya u vhulaya zwikhokhonono zwo no fhungudzea kha zwa u fafadzela nga zwilibane u tshi khou lwa na zwithu zwa ula mitshelo uri arali ha kona u vha na u tendeliwa u shuma ha mishonga. Vhatavhi vha maafukhada vha ya tutuwedziwa u shumisa zwine zwa nga zwithu zwa u langa.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe