Mitshelo ya mvelo ndi inwe ine wa nga kona u tou ṋanga khayo musi una nḓala na musi u sina pfushi yo teaho kha muvhili kha ḽa Afrika Tshipembe. Ngudo dzi sumbedza uri u kaṋa mutshelo wo no bva ḓakani na kha miri yo no fana ya hayani ine ya khou hula bulasini zwi ya ḓisa mushumo mahayani.
U tshi nga engedza, u vhea mitshelo ya ḓaka kha dzi jamu na kha dzi juice zwi ya ḓisa tshelede nga nnṱha. Mitshelo ya mvelo i ya kona u tsireledza zwiḽiwa (arali hu sina zwiḽiwa zwinzhi), nga maanḓa ‘kha nḓala yo dzumbamaho’ – u sa vha hone ha pfushi na vitamins.
Mitshelo ya mvelo ndi mitshelo ine ya wanala ḓakani kha ḽa Afrika Tshipembe fhedzi iya dovha ya ṱavhiwa hu tshi khou itela vhubindudzi ya ḽiwa i mitete kana yo thoma u vhewa sa kha zwinwiwa. Uya nga vha muvhuso: Agriculture, Forestries na Fisheries (DAFF) hei ndi yone ine ya dzhiiwa sa miri ya mvelo ya Afrika Tshipembe: Marula, mobola plum, red milkwood fruit, wild medlar, kei apple, monkey orange, sour fig, sour plum.
Minwe mitshelo yo raliho ya mvelo i ya thusa kha u rengisa nahone iya rengiswa tsini na dzi bada kha zwipiḓa zwinzhi zwa Afrika Tshipembe.
Ho katelwa na monkey orange, sour figs (Carpobrotus edulis), umsobo (waterberry) kha zwipiḓa zwa eastern zwa Afrika Tshipembe, Kei-apple (Dovyalis caffra), sour plum (Ximenia caffra), blue sour plum (X. americana) na moepelkana tshaka dza red milkwood (Mimusops). Vhanwe vha ya vhona zwimela zwine zwa nga kha ḓi rengiswa nahone ho no shumiwa vhukuma kha marula (Sclerocarya birrea) na minwe minzhi.
Marula
Wo ḓala kha vunḓu ḽa Afrika Tshipembe, Limpopo. Muri u kaṋiwa ubva fhasi (Phando uya kha Lambamai) wa ḽiwa u tshi kha ḓi vha mutete kana wa shuma kha u ita jam. Iya kona u vhewa ya ita halwa vhune ha divhea vhukuma.Mobola Plum
Muri muhulwane une wa vha uri uya hwasa hafha kha wone uṋe, u hula kha vhupo ha eastern ya Afrika Tshipembe wa bveledza mitshelo ine ya vha na muvhala wa tshitopi une wa ḽiwa wo oma, kana mutete u ya shuma na kha u ita halwa.Red Milkwood
Hoyu muri u funa dzi mvula dza tshilimo kha vunḓu ḽa Afrika Tshipembe ya bveledza mitshelo ya tshipulumbu ya muvhala wa ṱada. Mutshelo wa u ḓifha wo ḓala nga vitamin C maṱari ahone aya ḽiwa nga phukha dza luvhilo. U ya kaṋiwa u songo swika, mutshelo wa ḓo kona u vhibva nga murahu ha tshifhinga.Wild Medlar
Mitshelo ya miri i bveledza tshivhumbeo tshi no nga tsha aprico tshiene tsha ḓifha vhukuma tsho no nga apple ḽo omiswa. Mitshelo mitete i shuma u bvisa halwa vhune ha vha ha maṱhakheni (mampoer nga tshivhuru). Mitshelo i tou dobiwa.Kei Apple
Tart na munukhelelo zwi ya ḽiwa zwizwitete, wo shela na swigiri. Mutshelo wo ḓala nga vitamin C wa dovha wa vha na amino acids u ḓala ha acidi ndi zwone zwine zwa u fha maanḓa. Muri une wa vha na mupfa u ita dzi ṱhodzi dzine dza ḓivhea.Monkey Orange
Hoyu muri muṱuku une wa vha na mipfa u hula fhethu hune havha uri ho oma kha ḽa Afrika wa bveledza mutshelo wa muvhala wa tshitopi une wa vha uri wo khwaṱha zwine zwa lingana na swiri. Mutshelo uya ḽiwa wo ralo, kana wo omiswa kana wo itwa jamu ngawo kana wa ita dzi veini. Fhedzi mbeu ya hone i khombo.Mahuyu Ane a Haṱa
Ndi muri wa mvelo une wa wanala Western Cape, muhuyu hoyu u it jam ya vhuḓi vhukuma uya dovha wa shumiswa kha u kona u fara mavu zwavhuḓi na u langa maḓi dzi ngadeni. Juice ya hone iya shuma u fholisa arali wo swa lukanda nga ḓuvha, wo vhaisala na u ṱhoṱhoniwa.Sour Plum
Hoyu mutshelo une wa vha mutete u wanala kha muri muṱuku une wa vha na mipfa, u ṱavhiwa u tshi nga u khou ita luhura. Uya ḽiwa u mutete, mutshelo wo ḓala nga vitamin C na hone una mapfura a mbeu a shumiswa kha zwiḓolo sa lipsticks na tshisibe.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe