Hemp (Cannabis sativa) ndi tshimela tshine tsha vha uri ndi kale vhukuma tshi tshi khou tavhiwa u mona na shango lothe, lwa millennia ho kateliwa na nga centuary ya vhu 20. Nga nwaha wa 1930 uya 1940 u tavhiwa hayo zwo mbo di fhungudzea zwo itwa nga mulayo we wa do bva une wa vha u tshi khou iledza u tavhiwa ha Hemp na zwibveledzwa zwayo zwothe.
Zwibveledziwa nga Hemp zwi ya ita zwithu zwine zwa vha uri zwi ya dura vhukuma, zwithu zwa u fhata na mabammbiri. Mbeu ya hone ina zwithu zwihulwane vhukuma zwine khazwo zwa kona u lafha, fatty acid, mineral na dzi vitamin, ngeno huna uri tshimela tshone tshine tshi tshi kona vhukuma u kamba mavu. Ngeno mapfura a tshi bva kha mbeu kana kha tshimela, atshi shuma kha zwiliwa, na u londa lukanda na kha dzi ndowetshumo na u shuma sa mushonga.
Hemp Ndi Mini?
Huna hemp ine ya vha hone kha dzi ndowetshumo na mbanzhe (ine ya dovha ya divhiwa nga upfi Dagga) ndi tshaka dzo fhambanaho dzine dza bva kha muta muthihi, Cannabis sativa. Hemp dzina euphoric cannabinoid ine ya vha fhasi tetrahydrocannabinol (THC) ya vha yo dalelwa nga cannabidiol (CBD). Hemp i taluswa sa tshipida tshinwe na tshinwe tshine tsha vha tsha zwimela zwa cannabis hune khazwo u vha hone ha THC ndi 0.3% (w/w) kana zwa vha fhasi. Nga mulandu wa u vha fhasi ha tshikalo tshaTHC, hemp a o koni u tou kwama muhumbulo u fana na zwine mbanzhe dza ita zwone CBD, ine ya vha hone kha zwothe hemp na mbanzhe, zwine zwa vha khazwo zwi ya thusa vhukuma kha u lafha mutakalo u fana na vhulwadze ha tshifakhole na ha Parkinson.
Hemp i hula nga u tavhanya, ihula yo tou lapfa, ya vha na matavhi ane avha uri ana matari ane anga swika matanu uya kha sumbe. Ndi tshimela tshine tsha vha na mushumo vhukuma u vha u tshi khou tavhela zwithu zwivhuya zwine zwa vha na mushumo kha mivhili na mbeu. Fibre ya hone iya shuma u ita dzi textiles, mabammbiri, thambo, insulation na biofuel ngeno huna uri mbeu ya hone i tshi shuma kha u liwa nga vhathu na zwifuwo.
Mbeu iya dovha hafhu ya shuma ubviswa khayo mapfura o dalaho nga Omega ane a dovha ashuma kha dzi lubricants, pennde, dzi iki, mapulastiki na zwithu zwa u tamba u fana na dzi shampoo na zwisibe. Malatwa a zwine zwa sala musi hu tshi khou itwa mapfura avha o dala nga protein nahone anga shuma kha uliwa nga zwifuwo kana aita dzi fulauru dzine dza vha uri ndi dza maimo a nntha dzine dza vha dzo lugela u liwa nga vhathu.
U Bveledziwa Ha Hemp Kha Lifhasi Lothe
Vhabveledzi vhahulwane vhukuma vha hemp ndi vha China na kale na kale, nahone hemp ye ya tou thoma u itwa yo vha i tshi khou bva China minwaha ya 300 A.D. Zwa u isa phanda na u ita vha zwo di ya phanda nahone huna uri zwi vha zwi songo tou phasa mulayoni, yo vha i tshi khou itelwa thengiso. Mushumo wayo muhulwane China ho vha u tshi khu itelwa zwiliwa na dzi fibre na u thusa tshitshavha uri tshi kone u tshila nga zwifhinga zwine ha vha huna thahalelo ya zwiliwa. Hu ya humbuleliwa uri vhathu vha China vha na hemp ine ya nga swika 100 000ha.
Vha Canada vha vha vho disendeka nga u ita mapfura ngayo, na luphuse lwa protein na u bvisa mbilu ya kha mbeu vha US vho no tou engedza mbalo ya u ita vha u swika kararu ubva tshe ha phasiswa mulayo wa Farm Bill nga 2018, hu tshi khu tendeliwa uri inga tavhiwa uri i kone u rengiswa. U bveledziwa ha mapfura a CBD ndi tshone tshibveledziwa tshihulwane nga vha USA.
Vhanwe vhabveledzi vhane vha vha uri ndi vhahulwane vha Hemp ndi France (ayo ngo vhuya ya iledziwwa), Chile (u tavha lwa tshidzumbeni zwi ya tendiwa) na North Korea (ayo ngo vhuya ya iledziwa). North Korea vha tavha hemp kha fhethu hune ha vha vha ndowetshumo, fhedzi zwa u dzhenelela kha mbanzhe ndi tshivhi tshine wa nga tshilifha nga lufu.
U Vha Na Mikano Kha U Tavhiwa Ha Hemp
Afrika Tshipembe, zwa u tavha hemp zwi kha di vha zwo iledziwa-hu vha hu sina phambano kha yo na mbanzhe, vha ralo vho Gill Staniland murado we ado tumbula zwa Cannabis Industry Development Cooperative of the Western Cape (CIDCWC). CIDCWC ndi tshiimiswa tshine tsha vha tsho ditika nga ndivho ya zwino ya zwimela zwa cannabis na zwibveledzwa zwa hone.
Asi Afrika Tshipembe fhedzi hune hemp yo iledziwa u tavhiwa, hu si mulandu wa u nyadza ha muvhusi. Dzi ngudo dza Canada dzo gandisa nga 2015, vha tshi khou amba zwithu zwine zwa vha uri zwo vhala zwine zwa fha mikano kha u tavhiwa ha hemp. Hezwi hu vha ho kateliwa uri i dzhiiwa nga ndila i si yone kha tshitshavha. Yo iledzeswa ya vha na zwinzhi zwine ya zwitoda kha tshi tshavha ha sa vhe na zwithu zwo linganelaho zwa technology.
Hangei USA, u bveledziwa hayo nazwone zwo fhungudzea nga mulandu wa zwithu zwine zwa vha uri ndi zwa mulayo na kha manwe mavundu a 9, u bveledziwa ha hemp azwi ngo tendeliwa. Zwinwe zwithu zwine zwa vha uri zwi ya khakhisa ndi usa tsireledzea hayo, u dura ha u i tavha na u phadaladza mbeu. Vhatavhi vha US vha dzhia mbeu i tshi khou bva kha vha Europe na Canada.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe