Ndi muri une wa vha na pfushi vhukuma, maafukhada a bveledziwa fhethu hune ha vha uri hu ya vha na muya hune ha vha fhasi, hune ha tou vhonala zwavhudi ndi kha vundu la Limpopo na Mpumalanga kha nwedzi wa Thafamuhwe u swika Khubvumedzi.
Afukhada ndi Mini
Avocado (Persea americana) li dovha hafhu la divhiwa sa alligator pear, aguacate na palta nga Spanish, kana avokado nga tshivhuru. Li ya khodiwa vhukuma nga vhadzimu hu tshi khou khodiwa pfushi ine la vha nayo ipfi la uri afukhada li do vha lo bva kha ipfi Aztec ‘ahuacatl’ zwine zwa vha zwi tshi khou amba ‘testicle’.
Ndi muri mudala wa dovha wa vha na pfushi vhukuma la vha na lukanda ludala. La vha na zwa nga ngomu zwidala zwine wa vha uri muvhala wa hone wo thanya li dovha hafhu la vha na dzi fibre (dzo no fhira mitshelo yothe) ha vha na monounsaturated fat na dzi vitamin dzine dza fhira 20. Maafukhada adovha hafhu a vha na folate, Vitamin K, pantothenic acid na copper la dova hafhu la vha na 6% oya zwine zwa vha zwo tendeliwa nga duvha zwa vitamin E, 4% for vitamin C na carotenoids: lutein na zeaxanthin.
Maafukhada aya liwa atshi kha di vha matete nahone aya kona hafhu u vhewa a dovha hafhu avha na mapfura a maimo anntha a mono-unsaturated oil, avocado pulp, zwine zwa shumesa musi hu tshi khou lugiselwa guacamole li ya dovha hafhu la bviswa zwipida wa li vhea kha zwikwatudzi.
U Bvledziwa ha Maafukhada
U hula nga u tavhanya ha miri ya maafukhada i vha yo tsitsikana, miri ine ya dzula yo dalafhala ine ya fanela u fha murunzi vhukuma. Muri a u todi murotho une wa vha uri wo kalula-hu fanela uvha na mvula dzine dza na nga nwaha dzine dza swika 1 000 mm ndi zwine zwa takadza.
Dzi Clumps dza 200 - 300 dza maluvha ane avha na muvhala wa Tshitopana zwine zwi vhonala fhedzi tshilimo zwine zwa bebiswa nga dzi notshi na zwithu zwa u fhufha, fhedzi hu ya vha na maluvha mavhili uya kha mararu ane abvelela kha muri.
Maafukhada havhi bvi musi atshi kha muri, u fanela u afula musi ono hula na hone atshi vho penya. Ndi hone atshi do vhibva nga murahu ha vhege kana vhege mbili nga mufhiso wa nndu nahone afanela u vhewa kha mutsho une wa vha uri u fhasi ha 5.5°C. Uri a tavhanye u vhibva zwi nga ita nga u langa mutsho wa hune avha hone.
Divhazwakale ya Maafukhada
Huna u humbuleliwa uri vhubvo ha maafukhada hu nga vha hu Mexico ubva hafho ndi hone he u tavhiwa ha thoma u phadalala uya thungo ya vhukovhela uya vhukati ha America uya Peru akona uya West indies. Zwa uri a kone u divhiwa na shango lothe zwi nga vha zwo itwa nga vha u tshimbila na shango vha Europe nga vho 1519.
Zwine zwa fana huna lutendo lwa uri mbeu ya u tou thoma ya afukhada i do vha yo da na vha tshimbili kana vhathu vhe vha do thoma u dzula shangoni Afrika Tshipembe. Zwa u phadaladziwa ha muri wa Muafukhada zwi do vha zwo itwa nga vha America nga vho 1890 ngeno huna uri ye ya do thoma u tavhiwa i tshi khou tavhelwa u rengisa yo tavhiwa Israel nga 1908.he tshaka dza u tou thoma madzina adzo ho vha hu: Fuerte na Dickinson, dzo tavhiwa nga 1924.
Divhazwakale ya u Bveledziwa ha Afukhada Afrika Tshipembe
U bveledziwa ha maafukhada Afrika Tshipembe zwo thoma nga nwaha wa 1930 nga vho dokotela Hans Merensky vhe vha do tumbula orchard ya u tou thoma Westfalia Estate hangei Limpopo. Zwithu zwa khammphani hei zwa ndeme: Westfalia Technological Services (WTS), zwo no vha zwithu zwihulwane vhukuma kha shango lothe zwine zwa thusa na vhathu kha u vha lambedza nga masheleni, ndi tshiimiswa zwino.
Vha South African Avocado Growers Association (SAAGA) vho tumbulwa nga vho 1960 hu tshi khou itelwa u khwinisa u bveledziwa ha maafukhada. SAAGA’s ina mirado ine ya fhira 500 vhane vha vha uri ndi vhatavhi lwa vho 95% ya maafukhada ane avha uri ndi one ono tavhiwa Afrika Tshipembe adovha avha uri aya bva aya mashango davha.
Ndowetshumo ya zwa maafukhada yo hula ubva kha 2 000ha nga vho 1970 uya kha 12 000ha nga 2003. Nga nwedzi wa Phando 2019, ho vha huna zwine zwa swika 17 500 ha ya zwine zwa vha uri zwo tavhiwa Afrika Tshipembe hune ha vha uri hu khou lavhelelwa uri zwi nga hula zwa swika 1 000 ha uya kha 1 500ha nga nwaha.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe