Vulawuri bya Mati

© Roger de la Harpe
The Gariep Dam forms the largest storage reservoir in South Africa, it supplies water to part of the Vaal, Fish and Sundays catchments as well as irrigation along the Orange River.
Makume nkombo wa tiphesente, ta tshaku ra misava, tikhumbarhetiwe hi mati. Makume nkaye nkombo watiphesente ta mati hinkwawo laha misaveni i mati ya munyu. Ehansi ka tiphesente tinharhu ta mati hinkwawo i mati yo tenga.
Eka 3% ya mati lawa yo tenga, kova ntsena 0.3% ya mati lawa yangale tshakwini lawa yakumekaka hiku olova leswaku yata nwiwa kumbe kutirhisiwa eka kuhumelerisiwa ka swakudya na swin’wana leswihi hanyisaka. Lawa yan’wani:
69% - Ya gwitsirisiwile
0.7% - Yale xibakabakeni
30% - Yale hansi ka misava
Mati ya tisa vutomi. Nhlayo ya mati lawa ayari emisaveni eka mamiliyoni ya malembe lawa yanga hundza yakona sweswi naswona yangaka yanga tlakuki. Lexi xifaneleke ku cinca i ndlela leyi hi tirhisaka hayona xitirhisiwa lexi xa nkoka lexihi nyikaka vutomi. Hifanele ku tidyondzisa kuva hinga tlangisi mati. Eka mati yo tenga lawa hiya tirhisaka:
70% iyo cheleta masimu
20% iyale ka tindzhawu ta vumaki naswona
10% iya kutirhisiwa e makaya na hi vanhu
Ku humelerisa swakudya hifanele kuta na tindlela to antswa minkarhi hinkwayo kuva hi tirhisa mati yantsongo eka ku humelerisa swakudya swa hina.
Ku humelerisa kg yin’we ya nyama ya homu swilava 15 000 litres kumbe 15 m³ ya mati
Ku humelerisa kg yin’we ya rheyisi switeka 3 500 litres kumbe 3.5 m³ ya mati
Hina nkateko waleswaku eka vurimi bya manguva lawa, vuhumelerisi byitise tindlela tintshwa taku langutisa ndzongho emisaveni. Leswi swihi pfumelela kuva hi tirhisa macheletelo lawa yanga tlangiseki mati kufana nay a drip. Kambe swahatetano, ku tlula 60% wa mati lawa ya tirhisiwaka ku cheleta eka swavurimi ya tlangisiwa hikuva yanga tirhisiwi kahle. Hiku kota ku pimiwa ka mati lawa ya kumekaka eka timintsu ta swimilani swohambana hambana, swita pfuna ku papalata ku lahlekeriwa loku ka mati.

Ku Hlengeletiwa Mati ya Mpfula Kusuka eka Malwangu

Kuhlengeletiwa ka mati kumbe ‘rainwater harvesting’ kusuka eka lwangu ra tiyindlu xikanwe nakuva ya tirhisiwa e xirhapeni swi endliwa ng...more

Nkoka wa Nhlengeleto wa Mati ya Mpfula na Nhlayiso

Maendlelo ya nhlayiso wa misava xikan’we naku susiwa ka nhova swi endla leswaku kuva na nkhunkhulo lowukulu wa misava xikan’we naku hung...more

Ncheleto

Ncheleto wu endliwa hi munhu hikuva a phakela mati eka misava laha kunga byariwa swimilani kumbe nhova hiku tirhisa foro, mugerho kumbe...more

Maendlelo yo Pima Ndzhongo Emisaveni

Swina nkoka swinene kutiva xiyimo xa ndzhongo emisaveni leswaku mubyari ata cheleta swibyariwa hinkarhi lowufaneleke ku tiyisisa leswaku kun...more

Maendlelo yo Hlayisa Mati ya Mpfula

Kuna maendlelo yanharhu yaku hlengeleta mati ya mpfula. Macro-catchment iku hlengeletiwa ka mati yampfula kusuka ehandle ka purasi....more

Ku Tisa Mati, Nhlayiso, ku Lawuriwa naku Pompiwa

Mati hinkwawo ya fika e henhla ka misava hi tindlela to hambana hambana kufana nakuva ya na Kunene tani hiloko ku wa xirhami, mpfula, xihang...more

Xana Nhlengeleto wa Mati ya Mpfula iyini?

Ku hlayisiwa ka mati ya mpfula iku kongomisa xikan’we na nhlayiso wa mati ya mpfula kusuka e misaveni kumbe eka malwangu ya miako hiku tir...more