Ku Hlengeletiwa Mati ya Mpfula Kusuka eka Malwangu

© Iz Oztat
Kuhlengeletiwa ka mati kumbe ‘rainwater harvesting’ kusuka eka lwangu ra tiyindlu xikanwe nakuva ya tirhisiwa e xirhapeni swi endliwa ngopfu e tikweni hinkwaro ra Afrika Dzonga – e matiko xikaya xakn’we naku tlakuka swinene emadorobeni. Leswi swivula leswaku nkarhi hinkwawo loko mpfula yina, mati yanga hlengeletiwa kuva ya tirhisiwa hinkarhi wa dyandza.
Ku hlengeletiwa ka mati yampfula swihunguta kulangutela eka mphakelo wa mati yaka masipala xikanwe na mati ya nhlayiso wa madamu. Switlhela swipfuneta ku hlayisa mati, swihunguta mikhukula xikan’we na nkhukhulo wa misav naswona swita hunguta tihakelo ta mati lawa ya phakeriwaka. Tlhandla kambirhi, mati yampfula ya basile naswona aya talangi swidlaya switsotswana nati khemikhali.

Mahlengeletelo ya Mati ya Mpfula?

Mati ya mpfula yanga hlengeletiwa kusuka eka swivumbeko swohambana hambana leswingana lwangu – tiyindlu, swivala swa tihanci, laha ku pakiwaka mimovha etc. Thangi kumbe reservoir swa laveka ku hlayisa mati xikan’we na ti gutters kumbe ti phayiphi ta laveka ku fambisa mati kusuka eka lwangu kuya eka thangi.
Tmathangi yangava lawakulu yaku endliwa hi switina kuya eka madiromu na mabakiti ya plastiki. Loko lwangu riri rikulu, rita lava thangi lerikulu.
Tiphayiphi ta kahle ta mati hileti tinga chaveki UV kufana na ISI HDPE nati phayiphi ta PVC. Ti drain emakumu kati gutters tifanele ti hoxiwe darata ya sefo kusivela matluka na swin’wana kuva swikhulukela endzeni ka thangi.
Iswa hlohleteriwa swinene ku tirhisa leswi vange i first flush water diverter. Lexi i xitirhisiwa lexi cincaka nhlayo yosungula ya mati ya mpfula lawa yangana thyaka hinkwaro kuva ya nghena endzeni ka thangi. Mati yosungula lawa sukaka elwangwini yangava yari na rhosi, ritshuri, matoto ya swinyenyani na ti khemikali. Xitirhisiwa lexi xa first flush water diverter xita antswisa khwalithi ya mati yo nwiwa, swihunguta kurhosa ka tiphayiphi kutani swihunguta kutala thyaka endzeni ka thangi. Switsundzuxo swa ntolovelo leswi hlohleteriwaka swa switirhisiwa swa first flush ikuva swifanele kuva swi susaa kwalomu ka 40 litres ta mati hi 100 m² eka ndzhawu ya nhlayiso wa mati. Eka tindzhawu letingana ritshuri kumbe eka tindzhawu tale madorobeni leti moya wunga thyakisiwa, kulaveka xitirhisiwa lexikulu xa first flush.

Ku Hlayisa Mati ya Mpfula eka Swibye swa Nhlayiso

©JoJo Tanks
Ti gutters na lwangu swifanele kutshama swirikarhi swikamberiwa kutani switshama swibasile swingari na ritshuri, matluka, swiharhi xikan’we na matoto ya swinyenyani, swiharhi leswinga fa, switsotswani nati khemikhali. Loko lwangu ri basile nati gutters, na mati yatava ya basile.
Basisa hinkwaswo leswi sefaka mati eka tiphayiphi kumbe thangi. Kambisisa loko thangi ringari na thyaka endzeni karona kwalomu ka malembe mambirhi kumbe manharhu yan’wana na yanwana. Swisusa hiku endla leswi vange i syphony kumbe hiku chulula hinkwaswo leswinga endzeni ka thangi. Masalela ya thyaka i xikombiso xa leswaku lwangu nati gutters swithyakile. Susa masalela ya thyaka hinkwaro leri hlengeletaneke ehenhla ka thangi.

Translated by Ike Ngobeni