Tindzhawu ta Vuhumelerisi
Tiko ra Afrika Dzonga i muhumelerisi nkulu wa mihandzu ya tinyungu e Afrika kambe yi hoxa xandla hi 16% wa vuhumelerisi byale Southern Hemisphere, xikan’we na 1% ntsena eka vuhumelerisi bya misava hinkwayo. Hambiswiritano, SA yive nandhuma swinene eka khwalithi ya mihandzu yayona, leswinga eku lavekeni swinene, ngopfu ngopfu e Europe nale United Kingdom.
Mihandzu ya tinyungu yina xiave xa nkoka swinene eka matimu ya tiko, laha yiyimelaka muhandzu wosungula kuva wuxaviseriwa matiko yale handle; hi January ya 1892 loko magasi ya 14 ya mapecisis ya rhumeriwile e England hi xikepe xa Drummond Castle - a steamship. Tani hilaha swinga vikiwa hikona hi tsalwa ra Post Harvest Innovation, ehansi ka 5% ta mihandzu ati vavisekile loko yiya fika e tikweni leriya endzhaku ka mavhiki nyana. Leswi aswi kombeta leswaku aswi koteka kuva Afrika Dzonga ri humelerisa ku xavisela matiko yan’wana mihandzu ya rona. Mapecisi ya xavisiwile e makete wa London’s Covent Garden hi ntsengo lowu awunga languteriwangi.
Mihandzu ya tinyungu tina swilaveko swohambana hambana swo titimetiwa kuya hi muhandzu kuya hi muxaka wa muhandzu walowo. Leswi swivula leswaku yilava nkarhi wo ringanela wa maxelo yo titimela loko yingase veka mabilomu. Muhandzu leyi yi humelerisiwa eka swifundzha hinkwaswo swa nkaye swa Afrika Dzonga, kambe vuhumelerisi byitele ngopfu e Western Cape, laha swiyimo swa maxelo swinga lulamela vuhumelerisi bya mihandzu leyi ya tinyungu.
Vuhumelerisi lebyi byi langute ngopfu eka mapecisi, ti apricot, ti nectarine, nati plum letinga kwalomu ka 350 000 tons ta mihandzu leyi humelerisiwaka lembe rin’wana na rin’wana. Mapecisi na ti nectarine, ngopfu ngopfu, swiyimela kutlula hafu ya mihandzu leyi. Nhlayo yintsongo yati cherries ya humelerisiwa kukatsa na nhlayo ya tinombhela leyi tlakukaka swinene eka malembe lawa ya hundzeke.
Ti Makete
Kwalomu ka 20% wa mihandzu ya tinyungu ta Afrika Dzonga yi xaviseriwa eka matiko yale handle, loko leyisalaka yi xaviseriwaka kwala kaya. Nkoka wa vuhumelerisi bya mihandzu ya tinyungu e Afrika Dzonga wu ehleketeleriwa kuva kwalomu ka kutlula R2 billion, laha kwalomu ka 70% yivaka kona hikwalaho ka kuxavisiwa ka mihandzu ya furexe.
Mihandzu ya tinyungu ayova na nkoka ntsena eka ku hoxa xandla eka ikhonomi ya laha kaya kambe swivanga mintirho eka tindzhawu tale makaya, laha ku thoriwaka kwalomu ka 24 000 wa vatirhi lava vangavaka va hlayisa kwalomu ka 95 000 wa vanhu.
Translated by Ike Ngobeni