Mapyere e Afrika Dzonga

© Glenneis Kriel

Misinya ya mapyere, kufana naya maapula, yikula kahle eka tindzhawu leti tsakamaka, letingana xixika lexi titimelaka na ximumu xale xikarhi. Ndzhawu ya Western Cape, hikwalaho ka sweswo, hiyona yingana ku tlula hafu ya mapyere lawa ya humelerisiwaka laha Afrika Dzonga. Tani hilaha swinga vikiwa hakona eka xiviko xa 2017 Hortgro Tree Census, ndzhawu leyi heleleke ya vuhumelerisi yive kwalomu ka 12 265 ha hi 2017. 

Ndzhawu ya Ceres Valley kuringana malembe lawa yotala yive yona muhumelerisi nkulu, laha ayiri na 37% wa ndzhawu hinkwayo ya vuhumelerisi hi lembe ra 2017. Ndzhawu ya Langkloof ayiri ya vumbirhi hikuva muhumelerisi laha ayiri na 14% evuhuma dyambu na 2% evupela dyambu, yi landzeriwa hi Wolseley/Tulbagh na Groenland, laha yin’we yatona ayiri na 12% ehansi ka vuhumelerisi. 

Villiersdrop/Vyeboom yive na 9%, loko Klein Karoo yive na 7% nale Southern Cape, Piketberg na Somerset West laha yin’we yingava nale hansi ka 2% wa ndzhawu ya vuhumelerisi.

Tinxaka Nxaka Ta Mapyere

©Louise Brodie

TMuxaka nkulu wa mapyere lowu byariwaka laha Afrika Dzonga hi lowu wa Packham’s Triumph, Forelle, Bon Chretien na Abate Fetel. Packham’s Triumph yina kwalomu ka 33% wa ndzhawu ya vuhumelerisi hi 2017, ku landzela Forelle hi 26%, Williams Bon Chretien yiri na 20% na Abate Fetel hi 7%. 

Tani hilaha swivonaaka hikona eka ndzhawu ya mihandzu, Forelle yitumbuluke tani hi mbewu yoka yinga languteriwangi e Germany naswona yi tisiwile a Afrika Dzonga hiva 1800s. Muxaka lowu wukuma vito ra wona kusuka eka vito ra rainbow trout hikuva nhlonge ya wona yina muhlovo lowu yelanaka swinene na n kwangula tilo. Packham’s Triumph yi tumbuluxiwe e Australia, endzhaku kaloko kutava ku hlanganisiwe Bon Chretien na St Germain, kutani yita fika haleno Afrika Dzonga hi lembe ra 1992. 

Bon Chretien yi tumbuluke e United Kingdom naswona ayi kongomisiwe eka timakete laha yingata xavisiwa yiri furexe kukatsa naku cheriwa exikoteleni. Abate Fetel wona wutumbuluke hikokwalaho ka tinxaka tohambana hambana ta French Monk, Abbe Fetel, hi 1866 naswona tileku lavekeni swinene e Europe.

Nguva

©Louise Brodie

Mapyere i mihandzu ya ximumu, laha nkarhi wa ntshovelo wuyaka hi muxaka wa pyere na xiyimo xa maxelo. Pyere ra forelle e Afrika Dzonga wutshoveriwa kusukela eku heleni ka February kuya eka March. Packham’s Triumphs ya tshoveriwa kusukela exikarhi ka February kutani Bon Chretien ekusunguleni kuya ekuheleni ka January.

Vuxavisi

©Louise Brodie

Afrika Dzonga i muhumelerisi lontsongo swinene eka matiko mambe kuya hi ndzhawu ya vuhumelerisi, kambe i tiko rin’wana leri fambaka emahlweni eka ku xavisela matiko mambe. Vuhumelerisi byi kongomisiwe ngopfu eka timakete ta matiko yale handle, ku landzela kululamiseriwa swinwana kutani ku hetelela timakete ta laha kaya ta mihandzu ya furexe. Mihandzu yotala leyinga lulamisiwa yi cheriwa exikoteleni naswona nhlayo yintsongo ya omisiwa.

Tiko ra Europe na United Kingdom hi wona lawa ya xaviseriwaka swinene hi Afrika Dzonga hi mihandzu leyi tsakamaka kuya hi nhlayo na ntsengo. Ku hlawuriwa ka muxaka, hi xivangelo lexi, swikongomisiwe eka timakete leti. Kutsakela ka tiko ra EU kule ka muxaka wo tsindziyela, kufana na Abate Fetel na Doyenne du Comice, kasi United Kingdom yitsakela mapyere yovevuka.

Switirhisiwa

©Louise Brodie

Mapyere ya fuwile hi swakudya, ti vitamin, ti minerali, fibre nati antioxidants. Yanga dyiwa tani hi swakudya swa furexe kumbe ta tirhisiwa eka ti saladi. Yanga cheriwa e xikoteleni, ya omisiwa, ya tshakatiwa kumbe ya endliwa juzi. Yatlhela ya tirhisiwa eka ku sweka naku baka.

Translated by Nchema Rapoo