Lavender and Lavandin Oil Afrika Dzonga

© Marinda Louw
Lavender i ximilani xale Mediterranean naswona ahixale nhoveni ya laha Afrika Dzonga, hambi swiritano, xibyariwa kwala tikweni notlhela xihumesa mafurha ya khwalithi lawa ya yisiwaka nale matikweni mambe kusuka laha Afrika Dzonga. Vito ra ‘lavender' risuka eka rito ra xi-Latin lavare ‘lerivulaka kuhlantswa kumbe ku hlamba'.
Ximilani lexi xitiveka tani hi 'lavender' naswona xina tinxaka totlula yin’we leswi endlaka leswaku kuva naku hlanganisiwa exikarhi ka lavender na lavandin. Tinxaka letinga duma ngopfu eka tona i Lavandula angustifolia – leyi vuriwaka ‘true lavender' kumbe English lavender na Lavandula dentata - leyivuriwaka French lavender kumbe spike lavender. Muxaka wa vunharhu wa L. angustifolia na L. latifolia wuhumesa mafurha lawa yavuriwaka lavandin.
Lavandins iswimilani leswikulu nyana leswitirhisiwaka ngopfu leswi nyanganyaka kambe switlhela swiva na camphorous aroma, leyingana ndhuma eka switirhisiwa swobasisa no tirhisiwa hilavangana ti sinus. Ximilani lexi xa Lavenders xina mabilomu yonyanganyela nyana naswona yitirhisiwa ngopfu eka ti therapy hikuva yina switirhisiwa swintsongo swa camphor. Yikota no pfuna eka kupandziwa hinhloko, kuhlohlonyiwa no pfuneta eka mpfuvelo wa khwiri. Vulavisisi byale Korea byikume leswaku lavender oil yapfuna swinene eka insomnia na depression. Kutirhisiwa ka lavender oil eka swavumaki swikatsa ti detergents, switirhisiwa swobasisa nale ka swohlamba hiswona hikokwalaho ka matimba yaku dlaya ti bacteria totani hi typhoid, diphtheria, streptococcus xikanwe na pneumococcus.
Lawa i mafurha lawa ya phyuphyisaka lawa yanga eka switolwa naswona yakota nopfuxelela eka swivati no horisa swilondza loko munhu atshwile. Mafurha lawa yangatirhisiwa yabasile yari woxe kumbe kumbe kukatsiwa nayan’wana kutotiwa laha yanga kongomisiwa kona. Lavandin nayona yapfuna swinene kutiyisisa leswaku nervous system yitshamisekile notlhela yi endla leswaku yitshamisekisa misiha ya munhu, kuyitiyisa noyinyanyula.
Ntshovelo wa mabilomu na timhandzi takona wuva kona hi December na January, himinkarhi yotala loko kunga hisi ngopfu kumbe kungari masiku lawa yangana moya hikuva swingava na xiave xikulu eka mafurha. Mafurha lawa yakumeka hikuva ku endliwa leswi vange i steam distillation laha yahumaka hiku tirhisa swiolovisiwa. True lavender yihumesa kwalomu ka 8 kuya eka 30 kg wa lavandin 40 kuya eka 220 kg essential oil hi hectare (ha), na 500 kuya eka 1 000 kg wa timhandzi ta mabilomu hi hectare, nakona swiya hikuri hilekwihi, vulawuri na ntshovelo wakona. Kuna kwalomu ka 48 wa tinxaka ta letingana madzana dzana ya tinxakaxaka tinwani kambe kutirhisiwa tinharhu ntsena kuhumesa mafurha lawa yankoka; L. angustifolia, L. latifolia (spika, broad leaves) na L. angustifolia x L. latifolia. Mafurha lawa yahumaka eka yin’wana na yin’wana yatona yahambana naleswi yatirhisiwaka swona swahambana, xikombiso, mafurha kusuka eka lavandin yana mafurha yonyanganyela lawa yatirhisiwaka eka perfume.
Swinsinyani leswi swi humesaka mabilomu hi ximumu naswona xirimiwaka e Western nale Eastern Cape, KwaZulu-Natal, Free State, Gauteng, Limpopo xikan’we na Mpumalanga provinces. Ti lavender hinkwato tichava ngopfu tindzhawu leti hisaka swinene xikanwe na maxelo yale henhla ya ximumu swiva na xiave eka khwalithi ya oyili leyi humaka. Spike lavender yona ayilavi laha kungana gwitsi. Swimilani swakona switsakela laha kuhumaka dyambu rohelela, eka misava leyi khomaka mati kahle. Aswilavi kucheletiwa ngopfu.

Disclaimer ya Swavutshunguri

Vuxokoxoko lebyi i byo dyondzisa xikan’we no nyika vuxokoxoko naswona swinge tekiwi tani hi switsundzuxo swa vutshunguri. Vuxokoxoko lebyi abyi kongomisiwangi eka kuyimela switsundzuxo swa vutshunguri kumbe kutshunguriwa loku ku nyikeriwaka hi lavanga leteriwa eka swavutshunguri.

Translated by Ike Ngobeni