Lafenta le Oli ya Lavandin

© Marinda Louw
Lafenta ke sebjalo sa Watlelegare ke sebjalo seo e sego sebjalo sa setlogo ka Aforika Borwa, le ge go le bjalo, se bjalwa mo le oli ya maemo a godimo e tšweletšwa le go romelwa ka ntle go tšwa ka Aforika Borwa. Leina le ‘lavender' ke lediri le tšwago Latin lavare ‘go hlatswa‘ goba go 'hlapa'.
Seibjalo se ka tlwaelo se tsebegago bjalo ka'lafenta' ke sa go feta mohuta o tee wa sephedi se se hlolago kgakanego magareng ga lafenta le lavandin.
Mehuta ye mebedi ya diphedi ye e tumilego kudu ke Lavandula angustifolia – gape e bitšwago ‘lafenta ya nnete' goba Lafenta ya Seisemane le Lavandula dentata - e bitšwago bjalo ka lafenta ya Fora go goba lafenta ya mebutlwa. Mohuta wa sephedi sa boraro, ya mapastere a L. angustifolia le L. latifolia ka poelo ya oli ye e bitšwago lavandin.
Dilavandin ke dibjalo tše di khgolwane gomme di šomišwa kudu ka lebaka la monkgo wa sukiri eupša o le bo-camphor, kudu ka ditšweletšwa tša go hlwekiša le go šomišwa maemong a thibano ya dinko.
Dilafenta di na le matšoba a monkgo wa sukiri gomme a šomišwa kudu ka mohola wa go alafa ka ge e na le ditšweletšwa tše mmalwa tša camphor. E ka thuša go fokotša thulano ya go opša ke hlogo, go selekega ga letlalo le ka tšhilego ya dijo. Thuto ya Korea e hweditše oli ya lafenta e ka akaretša go ka efoga tlhobaelo le kgatelelo ya mogopolo.
Dikgopelo tša intasteri ya oli ya lafenta, go akaretša le dihlwekiši tša go hlwekiša le ditšweletšwa tša pafo ka lebaka la gore e ka bolaya dithoto tša thibela go bola tše di ka bolayang tše dintšhi tša pipakteria tša kgafetšakgafetša tša go swana le tengkgolo, difteria, streptococcus le pneumococcus.
Ke oli ya go iketla, oli ye fodileya ya go šomišwa ka tšhomišo ya sekhosemethiki ka lebaka la go ba le dithoto tša go okobatša le ka thibela mabadi letlalong le go alafa dintho tša go fišwa. Oli e ka šomišwa e hlwekile, eupša ka bothakga di ka hlaphollwa go ya go oli ya sebopegokago sa oli ya go sedilla mafelong ao a amegilego. Lavandin gape ke sešomišwa se se dirago gore tshepedišo ka nepo ya tsela ya megalatšhika le ka go dira bjalo ka sehlare sa megalatšhika, go maatlafatša megalatšhika le go e laela.
Puno ya matšoba le dithito e dirwa ka Manthole le Pherekgong, gantšhi e sego ka letšatši la go fiša kudu goba la madimo ka ge se se ka huetša poelo ya oli. Dioli tše di tšweletšwa ka go šomiša titielo ka phufudi moo tša go tiya di ntšhwego ditološi. Lafenda ya nnete e una 8 go fihla go 30 kg le lavandin ya 40 go ya go 220 ya e bohlokwa ya oli godimo ga hektare, le 500 go ya go1 000 kg ya dithito tša matšoba a go omišwa godimo ga hektare, go eya ka tikologo, taolo le puno.
Go na le mehuta ye 48 ya diphedi tša lafenta tša go fapafapana ka makgolo eupša mehuta ya diphedi tše tharo di šomišwa go tšweletša lafenta ya dioli tša bohlokwa; L. angustifoli a, L. latifolia (spika, ditlakalaphara) le L. angustifolia x L. latifolia lepastere. Dioli tše di tšweleditšwego go tšwa go ye nngwe le ye nngwe e fapanago go ya ka sebopego le tirišo, go fa mohlala, oli go tšwa lavandin mapastere a tšweletša oli ya sukiri go nkga ga botse.
Mehlare ya matšoba a selemo a bjalwa ka diporofenseng tša Bodikela le Kapa Bohlabela, KwaZulu-Natal, Foreistata, Gauteng, Mpumalanga le Limpopo. Dilafenta ka moka di kgwaegago ke dithemperetšha tša godimo le bošidi selemo di amago kudu maemo a oli. Lafenda ya mebutlwa ga e rate šobane. Dibjalo di rata letšatši la botlalo goba le kganya, /mmu.wa go gamolwa kudu. Ga o a swanela go nošetša kudu.

Molaetša wa Temoša Kalafong

Tshedimošo ke ya mabaka a tša thuto le tša tshedimošo fela gomme e ka se hlathollwe bjalo ka keletšo ya kalafo. Tshedimošo ga se ya go ikemišetša go tloša keletšo ya kalafo ye e abiwago ke bašomi ba tlhokomelo ya maphelo.

Translated by Lawrence Ndou