Ku Byala Ginger

© Louise Brodie

Ku Byala

Ku byala ginger swiendliwa kusuka eka kutirhisa timiuntsu letinga tshoveriwa eka ntshovelo lowu hundzeke. Timintsu to byala hitona tinga xaviwa kusuka eka vaphakeri vanwana kumbe ti nurseries.

Mabyalelo

Timintsu ta ginger tatshoveleriwa tiva swipetlu leswintsongo naswona switirhisiwa kuva swibyala swimilani leswi. Swipetlu swakona swifanele kuva kwalomu ka 50 kuya eka 75 grams hi sayizi naswona swibyariwa eka ndzhawu yo enta kuya fika eka 15 cm.

Xipesi

Swimilani swa ginger swifanele kuva eka xipesi xa 25 cm hiku hambana eka mintila leyinga eka 30 cm hiku hambana. Leswi swiringana na kwalomu ka 100 000 kuya eka 120 000 wa swimilani hi hectare. Kufanele ku siyiwa tindlela laha kungata hundza switirhisiwa na materetere naswona swiya hiku anama ka tertere ra kona kumbe switirhisiwa leswi faneleke ku tirhisiwa.

Nkarhi Wo Byala

Byala ginger ekusunguleni ka ximun’wana kuya ekusunguleni ka ximumu. E Afrika Dzonga, kusuka ekuheleni ka nhweti ya August kuya eka October hiwona nkarhi wa kahle.

Nkarhi Wo Kula

Ginger yiteka kwalomu ka 8 kuya eka 9 wa tinhweti kuva wuhumesa timintsu letinga fuwa hi swakudya letinga ringanela ntshovelo exikarhi ka nhweti ya April na May kuva yiya xavisiwa e makete yaha tsakama. Ginger leyi vupfeke ngopfu yi tshoveriwa endzhaku ka lembe endzhaku kobyariwa hi nhweti ya June na July. Ginger leyinga vupfa ngopfu yixavisiwa yaha tsakama kambe yinga tlhela yi omisiwa kumbe yicheleriwa kumbe yihumseiwa mafurha. Ginger leyi hatlaka yitshoveriwa yi tshoveriwa hi February nale masunguleni ya March 5 kuya eka 6 wa tinhweti endzhaku ko byala loko timintsu letinga fuwa hi swakudya tingaseva na masiha. Ginger yitala kuva yitshoveriwa hi mavoko kusivela kuva yivaviseka kumbe ku hariwa ka timuntsu naswona yitirhisiwa kutshungula.

Ku Nonisa Misava

Ginger loko yibyaleriwe ku xavisiwa yidya ngopfu swakudya hikokwalaho ka leswi yinga byariwa yi tlhuma kutiyisisa mbuyelo wale henhla. Tani hintolovelo, teka misava yawena kuva yiya kamberiwa kutiyisisa leswaku yilava swakudya swa muxaka wihi. Swa hlohleteriwa kurimela nhlayo ya kahle ya manyoro ehansi ka misava nhweti loko loko kunga se byariwa. Tani hi switsundzuxo leswi landzelaka hileswi manyoro yafeneleke ku cherisiwa xiswona.
Endzhaku ko byala, loko timintsu titshamisekile endzhaku ka ncheleto wosungula kwalomu ka vhiki kuya eka 10 ra masiku endzhaku ko byariwa, chela exikarhi ka 350 na 500 kg hi hectare ya 2:3:4 (30) eka mintila laha kunga byariwa kona ginger. Nkatsakanyo lowu fanaka wunga tirhisiwa eka 10 wa mavhiki endzhaku ko byariwa nakambe eka 16 wa mavhiki kutani u engeta nakambe eka 24 wa mavhiki endzhaku ko byala. Veka tihlo eka kukula ka timintsu eka nguva hinkwayo yakukula. Kufafazela ka swimilani swikahle swinene kutiyisisa leswaku swimilani swikula swi hanye kahle.

Ku Cheleta

I maendlelo yakahle ku ndlalela hi swimilani leswinga tsemiwa eka mintila leyi kunga byariwa eka yona. Leswi swisivela leswaku misava yinga lahlekeriwi hi ndzhongo xikanwe naku lawula kumila ka nhova. Ginger yitirha kahle laha kungana timpfula ta matimba, leswivulaka leswaku ncheleto walaveka eka nkarhi hinkwawo wakukula ka swimilani. Ndlela ya macheletelo yifanele kuva exikarhi ka 45 na 50 millimetres hi vhiki kuya hileswi swi tsundzuxiwaka hikona. Switlhela switsundzuxiwa ku vekela ti moisture sensors kulawula ndzhongho eka misava.

Translated by Ike Ngobeni