Courtship hi ndzhavuko wa xi-Xhosa

Tenjiwe Tutu na Alicia Mdaka va avelana hi laha avari eka courtship navavanuna vavona, vatsundzuka rirhandzu vahari vantsongo.

Tenjiwe Tutu

©Eric Miller

Andzi hlangane na nuna wa mina loko ndziri eka ntangha mune. Siku rosungula leri hinga vulavula aku vangi na nhlanga yo baleka ngati. Ahiri ntlawa wa vanhwenyani laha ahiri eku hlayeni hi break naswona ahi tlhomile matihlo swinene eka tibuku ta hina ta arithmetic. Vafana vanwana avari karhi va ringeta hi matimba kuhi kavanyeta.

Ndzi vabele pongo swinene, 'Loko minga lavi ku pasa xikambelo xanwina, hina hi lava ku pasa, se hambanani na hina hikuva hile kuhlayeni ka tibuku.' Ndzi byela un’wana wa vona, Mzwandile Tutu, leswaku a siyiwe hinkarhi wa xikolo naswona u fanele kuya lava ntirho a tirhela vatswari vayena. Andzi tibulela kambe yena a kwatile swinene naswona alava kundzi bukutela.

Endzhaku ka nkarhi ndzi vuye ndzi tisola swinene hikuva nayena vutomi abyi nga n’wifambeli kahle. Swiphiqo leswi ari na swona aswi yelana na swa mina. Kutani ndzi ya eka yena ndziya tisola. Ahlamula aku swilulamile. Andzi nga ringeti ku mikavanyeta, andzi ti tlangela na n’wina. A hlamusela. Kutani ndzi sungula kun’wi tsakela. Ari jaha ro xonga.

Andzi huma e Cape Town, naswona majaha yale Cape Town ayangari na nhlonipho, kambe ndzi vone leswaku yena angari tano. Ari na nhlonipho swinene nale ka vanhu van’wana. A tirha ekusuhi naswona a hundza hilaha kaya ka hina loko aya ekaya ka yena. A sungule kuhamba andzi hlekisa loko a hundza hilaha kaya.

Nhloko ya mina ayi phambarhalile laha henhla, se ata ndzi xeweta aku, 'Hello, Miss Pannekoek.' Hiko kwalaho ka yini uku ndzi pannekoek?' Ndzi n’wi vutisa hiku hlundzuka. 'Pannekoeks ti kahle ta nandziha,' a hlamula. 'Ndzi rhandza ti pannekoeks, hikokwalaho ndzi ku vitanaka pannekoek.' Kutani andzi tsalela papila andzi byela leswaku wandzi rhandza.

Undzi nyikile rona loko loko ndziri na vanghana va mina. Ndzi n’wi tsalerile nhlamulo ndzi n’wi byela leswaku namina ndza tifela hi yena, swihelela kwalano. Ahi lava ku tekana, kambe a fanele a sungula aya tirha e mayini e Johannesburg kuringana malembe mambirhi, leswaku atava na mali yo ringana ku lovola. Andzi hamba ndzi n’wi tsalela mapapila ari kwale, a Earthworks. Eku heteleleni hi 1964, hitekanile. Hihetelela hiva swin’we.

Alicia Mdaka

©Eric Miller

Ndzi hlangane na nuna wa mina, xiluva xa mbilu yanga Zolile Edwin Mdaka, loko mina na mhani haha tshama e Upper Constitution Street e District Six. Nkarhi wun’wana loko ndzi chayisile e ntirhweni ndzita famba hi Orange Street kuya e Girls Union ekerekeni ya hina, kutani siku rin’wana jaha leri ro vumbeka retile eka mina riku, 'Xana hinga khomisana ndlela ke?' Ari karhi a n’wayitela, naswona ari na n’wayitelo wa kahle swinene.

Ndzi vhele ndzi swivona xikan’we leswaku laha kutava na nghozi. 'Sori, ndzi siyiwe hinkarhi, ndzi fanele ku famba,' Ndzi n’wi byela hilaha katleni kutani ndzi tsutsuma. 'kutani,' a pfumela, 'kumbe hinga bula loko u vuya.' Ndzi yile emahlweni ndzi n’wi doja Zolile, kambe yena u yile emahlweni a vulavula na mina. Nkarhi wun’wana ata famba na mina, akari a sungula mahungu.

Kutani siku rinwana, undzi hlamarisile. Andziri na khume nkaye wa malembe. 'Alicia, Ndza ku rhandza,' Ku vula yena. 'Naswona ndzaku tshembisa leswaku ndzi ngaka ndzi nga tlangi hi wena.

Ndzi lava kuku teka.' Siku na siku atshamela ro ndzi tshembisa hita rirhandzu naku tshembeka ka yena. Se andzi sungula na kutwa matihlo yayena laha nhlaneni wa mina loko ndzi rhelela hi xitarata, hilaha ndzi nga swivona kona leswaku ndzi sungule ku rhandza wanuna loyi. Ku tiyisela ka yena switswale mihandzu.

Zolile u komberile boti wayena lonkulu leswaku aya vulavula na mhani wa mina hi timhaka taku tekana ka hina. Kutani hi tekana, kutani andzi fanele ku huma endlwini ya manana ndzi ya hanya ndzi ngari na yena. Kambe vutomi abyi twala byiri kahle swinene. Eka malembe yalawo ya vukati bya hina andzi tsakile swinene na hindlela leyi Zolile andzi hlayisa hikona.

Loko ndzi yile e Eastern Cape yena angari kona, ata ndzi rhumela mali na mapapila, avutisa leswaku mina na vana hi njhani naloko hinga kota ku vuya eka yena. Andzi rhandza swinene. Angari munhu wo rhandza tintombi, kambe nsati wayena ntsena.