Tamati

© Louise Brodie

Lebitso la saense: Lycopersicon esculentum Mill.
Mabitso a Tlwaelehileng: Tomato, Tamati, Tamatiso, uTamatisi
Ditamatati tsa tafoleng ke e ngwe ya dijalo tse lengwang ka ho fetisisa lefatsheng mme ho na le mefuta e makgolo a mangata a tamati a fumanehang. Ditholwana di ruile ka lycopene le vithamine C. Dimati di sebediswa ka ditsela tse sa tshwaneng. Ditamati tse botswitseng di jewa ka mokgwa o hlwekileng hape di monate kapa di sebediswa ho pheha. Di boetse di omisitwe letsatsing kapa di kenngwa ka tamatisose, puree, phofo le sopho kapa jwaloka tamati e entsweng ka makotikoti, chutney le jeme.

Tlhaloso ya Semela

Tamati ke e sa feleng empa e hodiswa jwaloka semela sa selemo le selemo se hodileng bakeng sa ditholwana tsa sona. Ke semela sa malaka a herbaceous se nang le boya, se fokolang se senyehang. Makgasi a na le boya mme a fapane ka boholo. Semela se beha dipalesa tse bosela ka dihlopha. Ditholwana di pota-potile mme dia fapana ka boholo le mmala, ho tloha ho bokgubedu ho ya ho bopinki kapa bosehla ha di butswitse. Semela sena se hlahisa peo e otlolohileng, e fokolang le e nang le peo e bosootho e boya.

Ditlhoko tsa Mobu le Ditokisetso

Mobu o loketseng o lokela ho tshwaetswa bonyane ka dimithara tse 1.2 le hoja botebo ba 600mm bo boetse bo amoheleha. Lokolla mobu ka ho lema kapa ho sebedisa fereko, lehong la letsoho kapa kgarafu ya letsoho. Lokolla mobu wa motso o motle, ho kenella ka metso le metsi. Tlosa majwe mme o robe dikarolo tse thata ho etsa bonnete ba hore motso o kena hantle.
Ditamati di tsamaisitswe hantle bakeng sa mobu le mobu o nang le 15% ho ya ho 35 lekholong tsa letsopa di loketse mme diphello tse ntle di fumanwa mobung o tebileng, o nang le metsi a motswako wa mobu. Sehlahiswa sena se amoheleha ka mokgwa o itekanetseng ho acidity ya mobu le pH e kgolo e 5.0 ho ya ho 7.0. Bakeng sa dihlahiswa tse ntle mobu o lokela ho ba o ruileng dinthong tsa manyoro mme o se na metso e mafito ya di nematode.

Boemo ba Lehodimo

Mofuta o mongata wa boemo ba lehodimo Afrika Borwa o dumella ho lema le ho hlahisa tamati e ncha dibakeng tse sa tshwaneng tsa naha selemo se seng le se seng le hoja ditamati ka kakaretso di le mocheso wa selemo. Di na le serame haholo ho serame le mocheso o motle bakeng sa kgolo ke 20°C ho ya ho 25°C, ka mocheso wa kgwedi le kgwedi o pakeng tsa 18°C le 27°C.

Haeba mocheso o feta 35 mme o theohela tlasa 12 sena se ka ba le phello e mpe hodima ditholwana tse behilweng le boleng. Meya e chesang, e omeletseng e etsa hore ho be le dipalesa tse ngata haholo nakong ya ha dipalesa di ntse di le mongobo, maemo a lehodimo a dipula a etsa hore ho be le mafu a makgasi. Ka hona ho kgothaletswa hore tamati e lengwe dibakeng tse omeletseng tlasa nosetso.

Dintho tse Hlahisitsweng

Ditamati tse hlwekileng tsa mmaraka: Floradade, Karino, Rodade, Star 9001, Star 9003, Zeal, Fortress
Jam le ho pholosa ditamati: HTX 14, Legato, Roma, Rossol, Star 9056F, Sun 6216
Ditamati tsa cherry: Bamby, Josephine, Little Wonder, Songold, Flavorita, Jasper

Translated by Bongani Matabane