Tamati

Leina la tša mahlale: Lycopersicon esculentum Mill
Maina a go swana: Tomato, Tamati, Tamatiso, uTamatisi
Ditamati tša tafoleng ke ye nngwe ya dibjalo tše di bjetšwego ka lefaseng gomme go na le mehuta ya ditamati ye mmalwa yeo e lego gona. Ke seenywa se humilego ka lycopene le Bithamini C. Ditamati di šomišwa ka mekgwa ya go fapafapana. Ditamati tše budule di lewa di le foreše gape di a gadikwa goba di šomišwa ka go apea. Gape di a omišwa ka letšatši goba go šongwa ka go dira souso ya tamati, kgatlwa go dira matute, lerole le sopho goba ka tamati ya bolekaneng, chutney le jamo.

Tlhalošo ya Sebjalo

Tamati ke ya ngwagangwaga, eupša e bjalwa bjalo ka sebjalo sa ngwaga sa sebjalo dienywa. Ke mošunkwana wa go ntšha dikala ka moriri, dikutung ke ya go fokola kudu. Matlakala a nale moriri gomme a fapana ka bogolo. Sebjalo se se swanetše ntšha matšoba a serolane ka dihlopha.
Dienywa di nkgokolo go bo segwere gomme di fapana ka bogolo le mmala, go tloga go o mo khubedu go ya go o mo pinki goba ge serolane ge di butšwa. Sebjalo se tšweletša peu ye sephaphathi, ya kgopamo ga nnyane le bomoriri bja seetša sa botsothwa ga nnyane.

Dinyakwa tša Mmu le Peakanyo

Ga botse mabu a swanetše go ba ka kelelatšhila bonyane 1.2 m le ge e le gore go ya botebong ke bja 600mm gape se a amogelega. Tlhanyaolola mabu ka botlalo ka go lema goba go šomiša foroko, petlwana goba garafo. Tlhanyaolola mabu go dira tshepelo ya moya medung e be botse, tsenelelo ya medu le kelelatšhila. Tloša maswika le go pšhatla dillaga tše di thata ka maatla go netefatša gore go ba le tsenelelo ya medu ye botse.
Ditamati di kgona go ikamanya le phopholego ya mabu le mabu ao a nago le 15% go ya go 35% ya letsopa tše di nyakegago le dipoelo tše kaone di a hwetšwa mabung a botebong a kelelatšhileng ye botse a mabugodimo. Sebjalo se se kgona ga nnyane go kgotlelela esiti ya mabu le maemo a pH ke 5.0 go ya go 7.0. Ka mo ditšweletšong tša maleba mabu a swanetše go ba a humilego ka manyoro le go hloka diboko tše nkgolo tša go bodiše medu.

Boso

Phetogo ya boso ye kgolo ka mo Aforika Borwa e dumelela pšalo le tšweletšo ya ditamati tše foreše ka mašemong ao a bulegilego ka dikarolong tše fapanego tša naga ngwaga ka moka le ge e le gore dimatati ke sebjalo sa sehla sa borutho. Di tšhaba kudu tšhwaane le dithemperetšha tšeo di le go botse ka go gola ke 20° go ya go 25°C, ka kgwedi ka kgwedi tša magareng ga mengwaga ye 18°C le 27°C. Ge e le gore dithempheretšha di ka feta 35 le go wa go feta 12 se e ka ba le seabe se sempe go dienywa le boleng.
Go fiša, go oma, phefo ye e kgolo e ka wiša matšoba a go thunya le ge e le gore monola wa go tšwelela, maemo a boso ao pula a ka baka go tšwelela ga letlakala le go phatlalala ga malwetši a matlakala. Go šišinywa gore ditamati di bjalwe ka mafelong ao a omilego ka fase ga nošetšo.

Mehuta ya Dibjalo tša Tšweletšo

Ditamati tša maraka wa tše foreše: Floradade, Karino, Rodade, Star 9001, Star 9003, Zeal, Fortress
Jam and preserving tomatoes: HTX 14, Legato, Roma, Rossol, Star 9056F, Sun 6216
Cherry Tomatoes: Bamby, Josephine, Little Wonder, Songold, Flavorita, Jasper

Translated by Lebogang Sewela