Taolo ya Serapa sa Digaranate

Tšweletšo ya kgwebo ya digaranate e hloka mošomo wa kgafetšakgafetša go netefatša palo ye kgolo ya dikenywa tše di itekanetšego tša mmala wo bose. Mekgwa ya taolo ya digaranate e akaretša go di sega, go bea legora la tšhireletšo, go fokotša dikenywa, tšhireletšo le taolo ya phišo ya letšatši le disenyi.

Go Sega Digaranate

Digaranate di kgona go gola ka dihlahla tša kutu tše tharo (dikutu tše di selelago di kaone) goba mohlare wa kutu e tee. Hlokomela go fokotša bogolo bja mohlare go 2 - 2,5 m ka ge se se dira gore mošomo o be bonolo. Ge go hloma dirapa tše mpsha tša digaranate, balemi ba swanetše go leka ka maatla gore 80% ya mošomo ka mo dirapeng e dirwe ka ntle le tirišo ya llere, go eletš Jorrie Mulder, moeletši wa sethekniki wa Mokgatlo wa Tšweletšo ya Digaranate mo Afrika Borwa - POMASA.
Mehlare ya digaranate ya dikutu tše mmalwa e na le go butšwa ka pela ebile gantši e na le dikala tša dikenywa tše ntši go feta mola go tša kutu e tee go bonolo go tloša mahlogedi (mahlogedi a mafsa) motheong wa thito. Bobedi mehlare ya dikutu tše mmalwa le mehlare ya kutu e tee di buna palo ye swanago ya dienywa.
Ge o sega ga mohlare wa dikenywa o swanetše go sega le dithokgwa tše golago, makala a hwilego le mahlogedi.
Go fihlelela sebopego le botelele bjo nyakegago bja mehlare, nohlare o swanetše go segwa ka marega. Go dira bokagare bja mohlare o bulege (go ba le tsenelelo ye kaonafatšego ya seetša sa letšatši le go fokotša bošidi) go eletša gore o sege mohlare ka selemo.

Legora la Digaranate

©Marinda Louw

Go eletšwa gore o bee legora la tšhireletšo go mehlare ya digaranate go thekga makala a dienywa a lego boima. Ge dienywa di butšwa di imela makala. Ka fao se se tla dira gore dikenywa di lebane leletšatši e be di feletša di fiša ke letšatši. Legora la sebopego sa V le tla thekga makala, le go bula ka gare ga dithokgwa go kaonafatša letšatši le go dumelela tsenelelo e kaone ya difothedi.
Mehola ya meraro ya legora la tšhireletša la digaranate ke:
Legora le fokotša tshenyo ye e hlolwago ke phefo (chafing) go dienywa. Dienywa tše di lego mo mehlareng ya legora ha nke di fogohla kgahlanong le dikenywa tše dingwe mo matšatšing a phefo. Ga go na phišo ya letšatši ye ntši. Legora le dumelela makala go gola ka tsela yeo e šireleditšago matlakala. Legora le oketša lefelo la go mela dienywa.

Go Fokotša Dikenywa

Digaranate di mela ka matšoba a mararo go tšwa ka Setemere go ya go Nofemere, se se ra gore dienywa di tla butšwa ka magato, gomme di tla swanelwa ke go bunwa ga mmalwa. Ka kakaretšo, matšoba a pele a tšweletša dikenywa tše kgolo (sehla se se telele sa go gola).
Dikenywa tše ntši mo mohlareng di ba le diabe tše mpe go bogolo bja dikenywa gammogo le puno ya sehla se se latelago. Go efoga se, fokotšo ya dikenywa ka morago ga kgwedi e ka ba mohola.
Go bohlokwa gape go sega dikenywa tše di melago ka sethokgwa – o ntšhe dikenywa tše nnyane. Dienywa tša dingata di hloma tikologo ye e lebanego ya dikhunkhwane le malwetši gore a phetha ditiro tša yona. Gape o sege dikenywa tše senyegilego le dikenywa tše golago mo makala a fokolago.

Phišo ya Letšatši go Digaranate

©Marinda Louw

Digaranate kudukudu di gola mo mafelong a borutho ka themperetšha tša selemo tša magareng ga 32 le 35. Mo mehlareng ye mennyane ya matlakala a mmalwa, tsenelelo ya seetša e ka hlola phišo ya letšatši ka mokgwa wa marothontho a mantsho mo letlalong la dienywa. Se se tla dira gore dienywa di sa rekišega gape gomme se feletša ka dienywa di palega.
Magato a mmalwa a ka tšewa go thibela phišo ya letšatši:
Go beakanya nošetšo le monontšha.
Tirišo ya dikhemikhale tša Tšhireletšo ya UV.
Mekotla ya Pampiri ya: Dipoelamorago di akaretša chafing (tše hlolwago ke pampiri e fogohla kgohlanong mo letlalong), disenyi di sa kgona go tsenelela le go ripaganya dienywa le ditshenyegelo.
Nete ya moriti: Tshepetšo ya dinete tša moriti tša go fapafapana ka mo Riebeeck Valley gabjale di a dirwa (2019).
Diriša legora.

Tšhireletšo ya Dibjalo ya Digaranete

Ga go na dinyakišišo tše di dirilwego mo Afrika Borwa ka ga disenyi le malwetši tša digaranate, eupša dikhemikhale tša go gašetša tše mpsha tše mmalwa tša dibjalo di ngwadišitšwe go dirišwa go digaranate magareng ga 2014 le 2018. Sekhwama se Sengwe sa Dibjalo sa Kgoro ya Temo ya Bodikela bja Kapa se file tšhelete go lenano la ngwadišo ya dibjalo tše. Se se thušitše go oketša thekišo ya digaranate, bjalo ka ge e thušitše go bula mebaraka ye mefsa mo Afrika Borwa ya digaranate.

Taolo ye kgolo ya digaranate ke false codling moth. Disenyi tše dingwe di akaretša aphids, mealy bug, scale, fruit fly le thrips. Thrips, di hlola tshenyo ya letlalo yeo e feleletšago ka go palega diphetelo tše dingwe.
Malwetši a bohlokwa a digaranaate ke botrytis (crown rot), Alternaria (pelo ye ntsho), Phytophtera le malwetši a dipakteria.
Mathata a tlhahlamollo a akaretša tshenyo ya ka gare, palega ya dienywa, dikgobalo le dienywa tša go senyega.
Gantši, dikenywa tše senyegilego kudu di hlaolwa ka gare ga serape, seo se nyakago gore hlaolo e dirwa ka gare ga diphakate.
Hlokego e kgolo ya digaranete ke pharogo ya dikenywa tša go butšwa e ka tshenyo ye e ka bago 50% ya puno. Nošetšo ya ka mehla le menontšha wa maleba e ka fokotša tshenyo.

Translated by Lebogang Sewela