Oli ya mohlware e ntšhiwa go tšwa seenyweng sa mohlare wa mohlware (Olea europaea), yeo e lego ya tikologong ya dinaga tša ka Watlelegare.
Oli ye e fapa-fapanego, e šomišwa ka dijong, bjalo ka oli ya go apea, ka ditlolong, ka diphetho tša sedumedi, bjalo ka makhura bjalo ka motheo wa dihlwekiši le sesepa.
Oli ya mohlware kudukudu oli ya mohlware ye e sekilego ye e okeditšwego (EVOO), e na le mehola ye mentšhi go tša maphelo, go swana le a maemo a godimo a di-polyphenol, yeo e šomago bjalo ka bobedi seela seo se šitišago oksitšiene le dithibela thurugo, yeo e ka fokotšago kotsi ya mohuta wa bobedi ya bolwetši bja swikiri le go thibela go hwa lehlakore le kankere ya letswele.
Oli ya Mohlware ye e Sekilego ye e Okeditšwego ke Eng?
EVOO ke oli ya maemo a godimo ya mohlware. Nako ye e ga e ya lebelela mehuta ya oli ya mohlware ye e itšego goba nako ya puno, eupša e laetša mokgwa wa go ntšha oli. Ka nepo ya go hlaolwa bjalo ka ye e sekegilego ye e okeditšwego, oli e swanetše go ba e tšewago go tšwa go seenywa sa mohlware ka kgašo ya mathomo ye e bunilwego se le foreše se sa senyega.
Nakong ya tshepelo ye, ga go na le dikhemikhale goba phišo ye e fetišago ye e šomišwago. Mola oli e ntšhitšwe, e a dirwa teko go netefatša gore e sepelelana le “maemo a sekegilego a okeditšwego. Se se akaretša dinyakwa tša dikhemikhale go swana le esiti ya makhura a lokologilego le maemo a pheroksaete. EVOO e na le maemo a esiti e lokologilego a ka fase ga 0.8%.
Dihlopha tša Oli ya Mohlware
Bjalo ka ge go boletšwe ka godimo, EVOO ke boleng bjo bo kaone bja oli ya mohlware.
Oli ya mohlware ye e sekilego e tšweletša olive tlhago unrefined olive le defects le oli ye e lokologilego magareng ga esiti ya 0.8 le 2%. (Boesiti, kelo ya boleng bja oli ya mohlware, tekanyetšo ya kabo ya oleiki esiti ya makhura e lokologilego, ye e lego esiti ye ntšhi go feta ka oling ya mohlware.)
‘Kgatišo ya go tonya’ goba ‘go tonya go go ntšhitšwego go ra gore dithemperetšha tša go ntšhiwa di be di bewa ka fase ga 28 °C. Dithemperetšha tše fase tše di thibela tahlegelo ya dibithamini tša go amega ka dithempheretšha, diela tšeo di šitišago oksetšiene le tatso ya kgokaganyo.
Ye e hlwekišitšwego goba oli ya mohlwera ya seetša ke tlhopho ya oli, e lego ye enkgišitšwego botse le e šweufaditšwego. Se se feletša ka oli ye e nyakilego go ba oli ye e bonalago ya tatso ye e utegilego kudu le dinyakwa tša tša maphelo tša ka fase go feta oli ya mohlwera ya go oketšega ye e sekilego ye e tsebjago ka se. Dioli tše tša mohlwera ‘tša seetša’ di bolela fela go ya ka mmala le tatso gomme ga se gore ‘bofefo’ ka dikhilojoule goba ke setšweletšwa sa phepo. Dihlopha ka moka tša oli ya mohlwera di na le diteng tša go swana tša khilojoule. Dipeelano tša go swana le ‘ye e sekilego’ goba ‘100% ya go seka’ ke dipeelano tša papatšo di laetša gore oli ke oli ye e hlwekišitšwego.
‘Oli ya mohlware wa sesohlo sa mašalalela’ ke oli yeo e be e le go e ntšhwa go tšwa ditšhila tše tiilego - dithoro, letlalo le mokgopa - di šetše go tšwa mo tshepedišong ya kgatišo ya mohlware. E ka se hlaolwe bjalo ka ‘oli ya mohlware’, kudukudu e sego bjalo ka ‘oli ya mohlware wa sehlalo’ hlaolo (ka phošo) e hwetšwa mo ditlankaneng.
Mekgwa ya Oli ya Mohlware ye e Sekilego ye e Okeditšwego
Oli ya mohlware ye e sekilego ye e okeditšwego e oketšegilego e hlophilwe go ya ka mekgwa e mararo – boenywa bjo bo tseneletšego, tsenelelo ye e mo magareng le dioli tše di fokolago. Mokgwa wo o huetšwa kudu ke mehuta ya oli ya mohlware ye e itšego, ge e le oli ya mohuta wo mo tee goba dibjalo tše di šomišwago ka motswakong. Godimo ga moo, go butšwa ga mehlware, lefelo la tšweletšo, mabu le amemo a boso a sehla ka moka di bapala karolo ye bohlokwa ka mokgwa wa mafelelo wa oli ya mohlware. Mehlware ye mennyane e ka ba le seabe ka dintlheng tše fitlhegilego, go swana le diapole tše di tala le diperekisi, mola mehlware ye e butšwitšego e ka aba dinoutse tša diphaeneapole le banana.
Oli ya mohlware ya mokgwa o ‘fokolago’ e eleditšwe go šomišwa ka mayonnaise, dibinika le mo seenyweng. Oli ya mohlware ya mokgwa wa boenywa e loketše go beakanya dinama, konofele ya go apea ka makhura le dieiye, sopho le go ka ba aesekerime. Mola mokgwa wa go tsenelela kak bogareng o loketšwe kudu go šomišwa le kgogo, hlapi, dilae goba ka go paka.
SA Olive e bea lenaneong mehuta ye e latelago ye e tsebjago kudu ya go šomiša mekgwa ya go fapana ya oli:
Leccino – boleta, ditatso tše iphitlhilego tša bošunkwane.
Frantoio – bontši e bjalwa ka Aforika borwa, diphopholego tše maatla tše tala.
Coratina – e ka tšweletša oli ye nyakago go baba.
Favolosa – e tšweletša oli ye e tseneletšego.
Maikemišetšo – lenaneo la mehutahuta ya mehlware, di ka šomišwa go ba le seabe mo bonkgokolong ka tatso.
Translated by Lawrence Ndou