Litchis ga di tšwe mo Afrika Borwa, dikhalthiba tša litchi di rekilwe ntle go naga ya Florida ka mo United States of America le kua India, Taiwan le China.
Mehuta ya Litchis
Litchis di arotšwe ka dihlopha tše tharo - Mauritius, China le Madras – sehlopha sa khalthiba ya China se lengwa gantši boditšhabatšhabeng.
Ka mo Afrika Borwa, tšweletšo ya litchi e tletše kudu ka mohuta wa litchis tša Mauritius. Sehlopha sa Mauritius gantši se bjalwa ka mo nageng gammogo le ka ntle ga naga gomme se tšweletša poelo ye e kgotsofatšago le dikenywa tša boleng bjo bobotse. Mohlala ke Mauritius wa HLH.
Sehlopha sa China sa dikhalthiba tša litchi se tšweletša dienywa tša khwalithi ya botse eupša poelo ye e fokolago. Mohuta wa litchis tša China gantši o na le dipeu tša leleme ka kgogo. Dikhalthiba tše di akaretša Haak Yip le dikgwedi tše tharo tša Hubedu.
Sehlopha sa litchi tša Madras se mediša dienywa tše botse tše khubedu, eupša boleng bja seenywa bo a fokola. Mclean Red ke litchi ya Madras.
Dikhalthiba tša Litchi mo Afrika Borwa
Le ge e le gore dikhalthiba tše ntši di hlahlobja ka mo Afrika Borwa, kgwebo ya litchi e theilwe godimo ga dikhalthiba tše pedi, HLH Mauritius (gape a tsebjago bjalo ka Tai So) le McLean's Red.
Litchi ya pele, Third Month Red e ka topiwa go tloga ka Oktoboro. E na le seenywa sa sebopego sa pelo dienywa le letlalo la go tia ge se butšwa. Peu ke ye kgolo gomme mokgopa mo tikologong ya peu e fetoga mmala wo motsothwa ge seenywa se butšwa. Mohlare o gola o lebeletše godimo eupša ga go kgonege go lokela ka lebaka la dikgong tša go oma.
HLH Mauritius e tsebišitšwe ka mo Afrika Borwa ka 1875 le ke khalthiba ya sehla sa magareng sa go ba le seenywa sa magareng le letlalo la go tanta le mmala wo hubedu ge le butšwa, mokgopa wa letlalo ge e le ye hubedu. Mehlare yeo e golago ka maatla e na le go ba le kgare ya go phatlalala, yeo e ka senyago ke phefo.
McLean’s Red ke khalthiba ya bobedi ye bjalwago ka mo Afrika Borwa, yona e bunwa ka magareng ga sehla sa mafelelo. Go na le letlalo la go fokolo ka lebaka la peu ya yona ye kgolo, eupša e na le mokgopa wo boleta wa go tanta. Seenywa ke se khubedu ka ntlha ya go šupa. Mehlare e tšweletša kgolo ya go phatlalala.
Wai Chee ke khalthiba ye kgolo ka mo China gomme e tsebišitšwe ka mo Afrika Borwa fela ka 1990. E na le bogolo bja ka magareng, ke mohuta wa sehla sa magareng gomme e na le letlalo la mmala wo serolane, le mokgopa wa monkgo wo botse le peu ye nnyane. Mohlare ona o pitlagane.
Dikhalthiba tše Mpsha
Dinyakišišo tša dikhalthiba tše mpsha tša litchi di lebeletše kgonagalo ya poelo le boleng bja seenywa le mekgwa, go swana le dipeu tše nnyane. Nyakišišo e lebelela gape poelo ya godimo ya pela le dikhalthiba tša ka morago ga nako, kudukudu dilete tša tšweletšo tše di itšego tša ka pela ka mo Afrika Borwa. Se se lebiša go koketša ya litchis tša hwetšagala tša Afrika Borwa ka nako yeo go na lego tšweletšo ye nnyane go tšwa go batšweletši bja leboa, se se ra gore go tla ba le theko ya godimo le nyako ya godimo ya litchis tša Afrika Borwa tša go romelwa ntle, kudukudu go China. Se se ra gore go tla ba le tšweletšo ya godimo ya litchis ka Feperware go sepelelana le karolo ya meketeko ya ngwaga ya China. Maraka wa China o rata dienywa tše kgolo kudu tša mmala wo botse le dipeu tše nnyane.
Translated by Lebogang Sewela