Umkhiqizo Wama-Citrus

©Louise Brodie

I-Citrus ethambileko, itlhadlhula ukuhlukaniselwa kwe-citrus esele inesikhumba esiloso, nekulula ukusihluba. Ama-mandarin, Clementine, Satsuma, mineolas kanye nama-tangarine kuzinthelo eziyinqenje yesqhemesi.

Umkhiqizo Wentjhabatjhaba

Umkhiqizo wephasi we-citrus ethambileko sele, ungezeleleke kusukela ematanini ayi-26 million ngeskhathi sonyaka ka-2013/2015, ukuya ku-30 yama-Million wamatani ngonyaka ka-2017/2018. Inarha ye-China kwabalwa kobana ngenye yenarha ezikhamba phambili ze-citrus ngonyaka ka-2017/2018, lapha bakhiqiza khona umkhiqizo oyi-10%, inarha ye-Turkey kanye neye-Morocco ngayinye inarha zakhiqiza umkhiqizo oyi-4%.

Ngokukhamba kwesikhathi, ukuthunyelwa kwenthelwezi eenarheni zangaphandle kwangezeleleka ngamatani ayi-2 281 000 ukuya kwayi-2 466 000. Inarha ye-Russia kwabikwa kobana ikhamba phambili ngokuthumela iithelwezi kwezinye iinarha zangaphandle nge-35%, inarha ye-European Union yathumela kwezinye iinarha umkhiqizo oyi-19%, lokha inarha ye-United States yathumela umkhiqizo oyi-12% kwezinye iinarha. 

I-Sewula Africa yinarha yesithandathu ngokukhamba phambili ngokuthumela iinthelwezi eenarheni zangaphandle ngobunengi.

Umkhiqizo Wenarha le

©Louise Brodie

I-Citrus ethambileko yathoma eSewula Africa ekuthomeni kweminyaka yabo-1980 ngebanga lokobana, khabe kunetlhogeko ekulu yamalamula ahlubeka lula wenarha ye-Europe kanye neye-United Kingdom. Ama-clementine wokuthoma khabe sele athunyelwa enarheni le yeSewula Africa abuya enarheni ye-Corsica ngonyaka ka-1973, kanye namanye ambalwa avela eenarheni ze-Spain kanye ne-Morocco.

Umkhiqizo wokuthoma welethwa yi-Co-operative yeSewula Africa, eyathoma amatrayali wemikhiqizo yawo ngonyaka ka-1970 ukuyokubona kobana ngimiphi imihlobo, efaneleke kobana bangayitjala. Ekuthomeni,imikhiqizo khabe itjalwa esifundeni se-Western Cape kwaphela ngebanga lokobana ama-citrus athambileko khabe aba mahle etlayimedeni ye-Mediterranean.

I-BFA ngonyaka ka-2019 yatlhadlhula kobana ama-citrus akhamba, ngokuletha inzuzo qobe ngehekuthara, khabe kutjho bona azokuragela phambili isikhatjhana. Amanye ama-citrus athambileko, khabe akhipha i-17% yawo woke ama-citrus akhiqizwa enarheni ye-Sewula Africa ngonyaka ka-2018.

Umkhiqizo

Njengoba kuvezwe yihlangano ye-Citrus Growers Association, indawo etjaliweko sele iphelele, indawo etjaliweko sele iphelele ngaphasi kwe-citrus ethambileko, ingezeleleke kusukela ku-4 960 ha ngonyaka ka-2009 ukuya kwewaka-16 285 ha ngonyaka ka-2018. Kodwana kunamahekuthara aphindwe kabili asatlhoga kobana atjalwe.

Isifunda se-Western Cape, sisakhamba phambili ngokukhiqiza iinthelwezi, ekumkhiqizo oyi-40%, ulandelwe yinarha ye-Eastern Cape, isifunda seLimpopo sinomkhiqizo oyi-30%, begodu isifunda seMpumalanga sikhiqiza umthamo omncani oyi-24%, isifunda se-Northern Cape, isifunda se-North West kanye naKwaZulu-Natal.

Iimaraga

©Louise Brodie

Iinthelo ezinengi ezithambileko zeSewula Africa zithunyelwa eenarheni zangaphandle, lapha bathumela khona umthambo okungasenani oyi-13,4 yamamiliyoni kuyi-15 kg ngonyaka ka-2017. Inarha ye-United Kingdom, ngiyo ethunyelwa khulu iinthelwezi begodu kuthunyelwa i-32%, ilandelwe yinarha ye-European Union, ejamele i-26%.Inarha ye-North America kanye neye-Russia, ngayinye ijamele i-10% yama-share. Iinsalela zawo zithunyelwa eenarheni ye-East Asia, kanye neye-Middle East.

Ukusetjenziswa Kwayo

©Louise Brodie

I-Citrus ethambileko izele amavithamini, khulukhulu ivithamini C kanye ne-C kanye nemithiya edliwako,enezakhimzimba ezihlukileko okuya ngokobana zibuya kimuphi umhlobo we-citrus ethambileko. Iinthelo zidliwa zifretjhi njenge-snack, kodwana ingasetjenziswa emasaladini nekuphekeni. Ngaphandle kwalokho, kungenziwa ngazo Ijuzi nanyana kwenziwe ngawo iinthelo ezikheniweko, i-marmalade, iinongo zikudla kanye namafutha aqakathekileko.

Translated by Busisiwe Skhosana