Dzi citrus dzine dza vha thethe hu vha hu tshi khou ambiwa u khethekanyiwa ha dzi citrus dzine dza vha na lukanda lune lwa vha uri a lwo ngo khwatha lu ya sotolea. Mandarins, clementines, satsumas, mineolas na tangerines ndi dzone mirado ya zwigwada.
U Bveledziwa ha Shango Lothe
U bveledziwa ha shango lothe zwo gonya u swika kha 26 million tons nga 2013/2015 uya kha 30 million tons nga 2017/2018. China ndi vhone vhabveledzi vhahulwane nga khalanwaha ya 2017/2018, ina 71% ya fhethu hothe hune ha vha uri hu khou bveledziwa, ha tevhela European Union, ine ya vha na zwine zwa swika 10% ha tevhela Turkey na Morocco, hune dzothe dza vha na 4% ya zwine zwa khou bveledziwa.
Nga hetsho tshifhinga tshothe, zwine zwa vha zwi tshi khou dzhena zwa shango lothe ndi 2 281 000 tons uya kha 2 466 000 tons. Russia ndi vhone vha tanganedzi vhahulwane, vha na 35% ya zwothe zwine zwa vha zwi tshi khou dzhena, vha European Union vha na zwine zwa 19% ya zwine zwa vha zwi tshi khou bva, ngeno vha United States vha tshi swikisa 12% ya zwothe zwine zwa vha zwo dzhena.
Afrika Tshipembe i kha vhuimo ha vhu rathi kha dzine dza isa kha manwe mashango hu tshi sedziwa u dala.
U Bveledziwa Hapo
Dzi citrus thethe dzo thoma u vha hone Afrika Tshipembe nga 1980 nga mulandu wa u todea vhukuma ha zwithu zwine zwa sa konde u sotolea na zwine zwa nga vha zwa vhudi zwa dzi citrus Europe na United Kingdom. Dzine dza tou vha dza u thoma dzo vha dzo no diswa Afrika Tshipembe ubva Corsica nga 1973, he u nangiwa ha vho kona u tevhela ubva Spain na Morocco.
U bveledza zwo vha zwi tshi khou tutuwedziwa nga vha vha SA Co-operative, Citrus Exchange, vhe vha do thoma dzi ndingo dza u bveledza nga 1970 vha tshi khou itela u ta dzine dza nga faneliwa kha u bveledzwa. Musi hu tshi thomiwa u bveledzwa zwo vha zwo iledziwa Western Cape, sa vhunga dzi citrus thethe dzi tshi konda vhukuma u hula kha nyimelo ya Mediterranean.
BFAP nga 2019 i talusa dzi citrus thethe sa dzone dzine dza bvelela kha zwigwada ho sedziwa mbuyelo ya gross nga hectare zwine zwi ya humbuleliwa uri zwi do ya phanda. Dzi citrus thethe dzi ya wika 17% kha dzothe dzi citrus dzine dza vha dzi tshi khou bveledziwa Afrika Tshipembe nga 2018.
U Bveledziwa
Sa zwe zwa ambiwa nga vha Citrus Growers Association, fhethu hothe hune ha vha uri ho tavhiwa hune ha vha fhasi ha dzi citrus thethe ho no vha huhulwane nga ubva kha 4 960ha nga 2009 uya kha 16 285 ha nga 2018. Fhedzi huna zwine zwa fhira kavhili kha hedzi dzi hectare zwine zwa kha di tea u khwiniswa. Vha Western Cape hu kha di vha vhone vhabveledzi vhahulwane vhane vha vha na dzine dza swika 40%, ha kona u tevhela Eastern Cape ine ya vha na dzine dza swika 39% na Limpopo ine ya vha na zwine zwa swika 24%. Hu di vha na zwine zwa vha zwituku zwine zwa khou bveledziwa Mpumalanga, the Northern Cape, the North West na KwaZulu-Natal.
Maraga
Vhunzhi ha dzi citrus dza Afrika Tshipembe dzi vha dzi tshi khou iswa kha mashango a nnda, hune u dala ha zwine zwa vha zwi tshi khou bva ha swika kha 13,4 million 15kg cartons nga 2017. Vha United Kingdom ndi vhone vhatangananedzi vhahulwane, hune vha wana 32% ha tevhela, European Union, ine ya vha yo imela mikovhe ya 26%. North America na Russia, dzothe dzi vha dzo imela mikovhe ya 10%. Zwine zwa vha zwo sala zwi iswa South na East Asia, na Middle East.
Mushumo
Dzi citrus thethe dzi vha dzo dala vhukuma nga vitamin A na C, mineral na dzi dietary fibre, hune ha vha na vhundeme ha pfushi ine ya vha i tshi khou bva kha u fhambana ha dzi citrus. Mutshelo unga diphina ngawo u mutete kana sa zwiliwa zwa u borolosa, fhedzi uya dovha hafhu wa shuma na kha dzi salad na u bikiwa. Nga nnda ha hezwi, unga kona u ita juice, kana wa omisa na u vhewa na kha dzi khene, marmalade, tshithu tsha u difhisa zwiliwa na mapfura a essential.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe