I-Sourplum Sitjalo Esiyigugu Esidliwako

© Bernard Dupont
Isthelo esiyi-esibomvu sa orenji sibizwa bona yi-Ximenia caffra kodwana istjalwesi saziw ngebizo laso elijwayelekileko ibizo laso yi-sourplum, groot suurpruim, umThunduluka-obomvu, morokologa, iTsengeni, motshidi, pepo, mutanzwa kanye ne-Amanumbilo.
Umuthi omncani onamakari aqijileko phezulu umila eSewula Africa begodu uthiyelelwe ngebizi le-monk ye-Spain Francisco Ximenez.
I- caffra’ ivela ingahlaniswa Lula ne - Ximenia Americana kodwana amakari we-X. Americana inombala ohlaza sasibhakabhaka begodu isthelo sawo sisarulana kunokuba bomvu.)
Umuthi oyipharasayidi lo utholakala emfundeni zeSewula Africa ze-tropical east Africa lapha ikhula iqine lokha nayihlangana nemirabhu. Umuthi westjalwesi uthanda ilanga, awusabi isomiso begodu urhona ukujamelana nombethe. I-sourplum ikhula ibe-yi 50cm qobe nyaka begodu siba yifensi ehle.

Isthelo esiswiresi sithandwa ziinyoni, iinlwane (ekubalwa nendlulamithi kanye ne-antelope) nabantu bayasithanda, ngombana benza ngaso ijemu kanye ne-desserts. Ipremu eliswireli lihleka nalivuthwe khulu, lokha sele lome kancani linambitheka njenge-prune. Isthelo esibumbeke njengepremesi sinemibala eyahlukahlukeneko esuka kwebomvu ukuya kwesarulana, isthelo esiswiresi sivunwa ehlobo lokha nakuna izulu ukusuka ngo-November ukuya ku-March. Imithi yaso ivuna 15-17 kg yeenthelo qobe nyaka. Iinthelo zivamise ukubekwa emanzini amakhaza zibijwe, bese isthelo siyaputjuzwa, zivangwe nemirabhu sibiliswe kwenziwe ngaso umratha. AmaZulu aputjuzela isthelwesi emanzini bese kuthi ijuzi ephuma esthelwenesi, ibiliswe ihlanganiswe nepuphu benze ngaso umdoko.
Isthelo se-sourplum sizele ivithamini C kanye ne-potassium (K) begodu imumethe amaprotheyini. Isthelo simumethe imbewu enamafutha ayi-65%. Amafutha waso asetjenziselwa entweni zokuhlamba enza iskhumba bona sithambe begodu athambisa iskhumba sekomo
I-sourplum yelephe amalwelwe angadlula ayi-60 ebantwnini kanye neenlwaneni ekubalwa namalwelwe athathelwana ngokomseme kanye nomalalahlengezela.I-sour plant isetjenziselwa ukwelapha amehlo avuvukileko kanye nomphimbo (ihlanganisela yamakaraso) intatha yokuthulula (amakari abilisiweko) yelapha namathumbu abuhlungu kanye ne-bilharzia (itiye yemirhabu kanye namakari).
Umrabhu owenziwe ipuyere upholisa iinlonda, amalwelwe akhambisana ne-TB lokha nayifakwe ebhiyeni, ikhuthaza zomseme, lokha amakaraso enziwe ipuyere kuthiwa irhelebha abomma abangabisidisi, begodu ipholisa umgomani. I-sourplum imila lula lokha itjalwa ngembewu begodu itjalwe ngokuhlanganisa isanda eyihlanganisela eyi-5:1 kanye nekhompowosti.

Ukwala Kwezemaphilo

Ilwazeli lenzelwe ukufundisa kwaphela begodu akukafaneli bona lisetjenziswe njengesiyeleliso sezepilo. Ilwazeli alikenzelwa ukujamiselela iinluleko zezepilo nanyana ukulatjhwa okunikelwa ngusiyazi wezepilo.

Translated by Busisiwe Skhosana