Ilamula Lefene - Kusukela Embhinweni Ukuya Ewayinini

© Bernard Dupont
Ilamula lefene (Strychnos spinosa) elaziwa ngokobana yi-doringklapper, morapa, umKwakwa, Nsala, muramba kanye ne-Umhlali. Ilamula lefene elihlangana nendawo likhula libe muthi ohlangana ne-1 kanye ne-9 m ngobude. Linameva, lineqolo lomuthu eliphumako begodu eliphazimako, elinamakari apheze aberondo. Ilamule lefne/monkey orange lithanda ihlabathi engenwa mamanzi ehlathini, emadamini kanye netlhagwini yesifundeni se-Eastern Cape, KwaZulu-Natal kanye nesifundeni sangeLimpopo.
Istjalo esipheze sifane naso i-(Strychnos cocculoides) sele sihlolwa ukwenza ncono imirholo yabantu abatlahagako eendaweni ezisemakhaya. Ngokungafani neSewula Africa, ilamula lefene lisetjenziswa khulu begodu livunwa khulu eMalawi, Mozambique, Tanzania, Zambia kanye ne-Zimbabwe.1
I-apula lefene elilingana ne-grape fruit linomnuko onuka sudu begodu linomnambitheko oswiri linobudisi obungadlula i-0,45 kg.Lirondo lineskhumba esidege esakheke ingasigodo, litjhuguluka umbala libe nzotho inga libasarulana lokha nalivuthwako.Linembewu enengi esarulana, enomnuko oqinileko.
Ngesibanga sokobana limnandi khulu, ilamula lefene lithandwa khulu emiphakathini esemakhaya. Isthelwesi sidliwa bantwana nabantu abadla begodu sibuthelelwa ekuthomeni kwesikhathi sokuvuna,ngaphambi kokobana sivuthwe, la sibekwa khona. Isthelo esivuthiweko sibekeka kuhle ngesibanga seqepe lalo eliqinileko. Lokhu kwenza bona singabi nemiraro lokha sikhanjiswa sisiwa eendaweni ezikude. Emakhaya ilamula lefene libulungwa ehlabathini ukwenzela bona lithambe. Isthelo esele sivuthiwe sidliwa sihlaxa nanyana somiswe elangeni okwenziwa ngaso amarolo westhelo, ijemu, iwayini kanye nejuzi. Isthelwesi sizele ivithamini C kanye ne-B kodwana imbewu yaso inetjhefu.
Iingodo zaso zisetjenziselwa ukubaza kanye nokwenza amakapa, lokha iqolo lomuthalo, umrabhu nanyana isthelo esingakavuthwa zisetjenziselwa ukwelapha bantu lokha balunywe ziinyoka ngombana zine-strychnine. Amakari asiliweko apholisa iinlonda, lokha itiye yaso eyenziwe ngemirabhu irhelebha ukupholisa umgomani. Amakari afretjhi agaywa enziwe i-paste epholisa iinlonda amanzana aphuma emakarini asiliweko aspreyiwa asetjenziselwe ukuqotha iinunwana i-aphids nezinye iingogwana.
Amakari waso asetjenziselwa ukupha ifuyo ukudla iinthelo ezomileko (lokha sele kulahlwe imbewu) kubazwa ngazo zithengiswe njengamabhokisi wokwenza izinto zokubhina.
Umuthi welamula lefene kubudisi ukuwutjala lokha nawusebenzisa imbewu, njeke kuncono ukuwutjala nge-grafting. I-grafting kulokha amalunga amabili westjalo ahlanganiswa. Begodu sithanda ilanga kodwana siyazwela lokha kunombethe.

Ukwala Kwezemaphilo

Ilwazeli lenzelwe ukufundisa kwaphela begodu akukafaneli bona lisetjenziswe njengesiyeleliso sezepilo. Ilwazeli alikenzelwa ukujamiselela iinluleko zezepilo nanyana ukulatjhwa okunikelwa ngusiyazi wezepilo.

Translated by Busisiwe Skhosana