Mutshelo wa hone una munukhelelo wa u ḓifha na muthetshelo une wa haṱa wa lemela henefha kha 0,45 kg. Wo ita tshipulumbu wa vha na thanda yo omaho na muvhala mudala na muvhala wa tshitopana musi u tshi kaṋiwa. Una mbeu nnzhi khulwane dza tshitopana dzine dza nukha vhukuma. nga mulandu wa uri dzi ya ḓifha, dzina vhundeme kha zwiḽiwa mahayani. Mitshelo ya hone iya ḽiwa kha vhoṱhe vhathu vhana na vhathu vhahulwane unga kona u dzi ka mathomoni akhalanwaha wa dzi vheya.
Mutshelo une wo no kiwa uya kona u dzula lwa tshifhinga tshilapfu nga mulandu wa u khwaṱha ha ngwagwa. Hezwi zwi dovha zwa ita uri u kone na u tshimbila lwendo lulapfu. U mona na mahayani, hoyu mutshelo uya gwelwa fhasi mutavhani u itela uri u kone u tou ḓifha vhukuma. Mutshelo unga u ḽa wo tou ralo kana wo omiswa ḓuvhani uri u kone u ita na dzi jam, juice na veini. Mutshelo wo ḓala nga vitamin C na B vitamins, fhedzi mbeu ya hone i khombo vhukuma.
Thanda dza hone dzi ya shumiswa kha carving na timber ngeno matavhi, midzi kana mitshelo i songo kaṋiwaho iya shumisa arali wo lunwa nga ṋowa nga mulandu wa uvha hone ha strychnine. Maṱari o swoṱiwa aya fhodza zwilonda, ngeno tie i na maanḓa ine ya itwa nga midzi i tshi thusa kha u lafha mushukhwane. Maṱari a ne avha matete aya shelwa kha zwiḽiwa alafha zwilonda na musi arali wa tsonzwa maḓi ane avha atshi kha maṱari anga fafadzela u pandela zwikhokhonono zwo no ḽa miri. Maṱari anga shumiswa kha u fha zwifuwo zwa hayani na mitshelo yo omaho (musi ho no bviswa mbeu) zwi ya shumisa sa zwithu zwa u ola.
Monkey orange trees zwi ya konḓa uri i aluwe nga mbeu, nḓila ya khwiṋe ya u uṱavha ndi musi u tshi khou tou shumisa thanda. Wo ṱanganyisa fhethu huvhili. Zwi ya konḓa u funa u a luwa hune havha na ḓuvha na murotholo uya kona u ita luhura lwa vhuḓi.
Zwine vha Lafhi vha Hana Zwone
Nḓivho ndi ya zwa pfunzo na ufha vhathu vhuṱanzi azwi faneli u dzhiwa unga zwo ambiwa nga dokotela. Nḓivho hei ayo ngo ḓela uri ni litshe mishonga ya dokotela ni shumise hezwi.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe