Amafutha we-Helichrysum ukuvusa Nokukhuluma Namadlozi

© Alice Notten of Kirstenbosch

Amafutha we-Helichrysum aqakathekileko la, aminywa ukusuka ekhambini lephunga elimnandi elihlangana nalawo abizwa ngama-bushy perennial avame ukumila magega neendawo zamagu weSewula Afrika kanye neendaweni ezineentaba zesiFundeni se-Free State kanye ne-Lesotho. Umkhakha wama-Helichrysum unemihlobo engaphezu kwemakhulu asithandathu kuthi engaphezu kwama-240 imile eSewula Afrika. Ezibalelwa kezihlanu ziyasetjenziswa eSewula Afrika zisetjenziselwa inzuzo ngomkhiqizo wamafuthazo. Imihlobo yemithazo yi-Helichrysum odoratissimum (ngesetjenziswa kanye nejayeleke khulu eSewula Afrika). I-H. splendidum (ngeyendabuko yeSewula Afrika) kanye ne-H. Italicum (imbewoyo yasuselwa enarheni ye-Italy ngokwendabuko).

Ibuye yaziwe nangokuthi ngeyasafuthi nofana engapheliko, abantu benarheni le bayibiza nge-imphepho (Xhosa, Zulu), nofana i-kooigoed (Khoisan, Afrikaans). Ngokwesintu begade isetjenziselwa ukuvusa nokukhuluma namadlozi, ukususa immoya emimbi ngendlini nofana ithunyiselwe ngendlini. Njengombana ivimbela iinunwana, begade isetjenziswa eenlalweni begodu isiza ukulwisana nokungabi nobuthongo. Kuthiwa isusa ukudinwa kanye nehloko ebuhlungu begodu ingasetjenziswa ukulapha umgomani, ukukhohlela kanye namakhaza. Imumethe izinto ezilwisana namagcikwana kanye nalezo ezilwisana nokudlanga komulwana, idlala indima ekulu esizweni lokuthoma nelamsinya ukulapha ukulunywa ziinunwana kanye neenswebu, iphephenu kanye neenyoka.

Amafutha we-Helichrysum amumethe iinthako ezilwisana nokuvuvuka, (isebenza ukusiza amalungu enza umsebenzi ofanako emzimbeni, ukungasebenzi kuhle kwemisipha kanye nezinye iinhlungu), injalo nje ikghona nokulwisana neentwala kanye nalezo ezibangwa kungakahlwengeki begodu ngebanga lokukghona ukukhiqiza lokho ekumutheko ngabutjha, ikghona ukulapha amabala wamalungu asebenza kokufana emzimbeni, nalawo atjhiywe ziinlonda. Hlangana nalokho ekumumetheko, inalokho okulwisana nokuluphala kwesikhumba ngokuthi ibusele amasotja esigeni sobutjha bawo, lokho kuyenza iphume phambili ekubeni yipengu yokulapha isikhumba kanye nokuvikela isikhumba elangeni. Isetjenziswa nesifuthweni lapho isusa khona ikinga yokungaphefumuli kuhle ngebanga lokupakelana kanye nezenzo zokulwisana nokungaphathwa kukudla okuthileko kuhle kuthi lokha nayisetjenziswa. Ku-aromatherapy ikghona ukususa ukugandeleleka emkhumbulweni kanye nokupha amandla indlela yokulwisana nevalo.

Ubujamo bezulu bulawula umkhiqizo. Nangabe isimilwesi sifumana amanzi aneleko sikghona ukukhiqiza iimvuno ezimbili ngonyaka – ngesithwalela kanye nalokha kungena ubusika. Iinsetjzinswa zokutjala – amakari, iziqu, kanye namathuthumbo – zisetjenziswa zomile nofana zisesezitjha begodu ziminywe ukwenzela bonyana zikhiqize umbala osarulana okumthuthu kanye nobumatsikana, pheze zincinca amanzi, namafutha. Inephunga elibukhali tle, sitholakala phasi ehlabathini begosu siyikoro yamakhambi. Iimilo zandiswa ngokutjalwa kwembewu nofana ngeentokana (ukusuka kilezo ezisatlhurhako ezinganamathuthumbo). Kunabakhiqizi e-Clocolan esesiFundeni se-Free State (sivunwa sizimilele emangweni begodu siyatjalwa), sitholakala eTlhagwini ye-Gauteng, Baviaanskloof (Pumalanga Kapa) kanye ne-Stellenbosch begodu ne-Piketberg esesiFundeni seTjhingalanga Kapa.

Ukwala Kwezemaphilo

Ilwazeli lenzelwe ukufundisa kwaphela begodu akukafaneli bona lisetjenziswe njengesiyeleliso sezepilo. Ilwazeli alikenzelwa ukujamiselela iinluleko zezepilo nanyana ukulatjhwa okunikelwa ngusiyazi wezepilo.

Translated by Johannes Nkosinathi