Mapfura a Helichrysum

Munukhelelo wa haya mapfura ndi wa muri munwe wa ḓaka ḽa Afrika Tshipembe na kha dzinwe dzi thavha dza Free State na Lesotho. Holu lushaka lu na tshaka dzo no swika 600 hune havha na dzo no swika 240 dzine dza khou hula kha ḽa Afrika Tshipembe. Dzo no swika ṱhanu dzi khou shumiswa kha ḽa Afrika Tshipembe maragani. Tharu dzine dza vha dza ndeme ndi Helichrysum odoratissimum (ndi yone ine ya tou shumiswa vhukuma kha ḽa Afrika Tshipembe) H.splendidum (ndi ine ya bva kha ḽa Afrika Tshipembe) na H.Italicum (mbeu ya hone yo bva kha ḽa Italy).
I dovha ya ḓivhelwa uvha ya tshoṱhe, vhathu vha hayani vha i vhidza uri Imphepho (Xhosa, Zulu) kana Kooigoed (Khoisan, Afrikaans). Nga mvelo yo vha i tshi shuma kha vhudavhidzani na vha fhasi, na u shuma u ṱanzwa mirunzi kha dzi nnḓu dzine dza vha dzi tshi khou lwala. Iya pandela na masunzi, na musi muthu asa khou kona u eḓela. Iya kona u fhedza dzi khuḓano na ṱhoho i tshi rema na mukhushwane. I dzhielwa nnṱha vhukuma ngauri iya kona na u lafha arali wo lunwa nga ṋowa na nga phame na zwinwe.
Iya kona nga maanḓa ulafha zwithu zwinzhi na zwilonda zwine zwa vha zwi tshi khou konḓa u fhola, a i huli. Iya kona na u shuma sa mapfura a u dodza lukanda na kha u thivhela ḓuvha. Na musi arali muthu oḽa zwithu zwine zwi si mutende. Iya kona na u fhedza mutsiko na u fhedza u tshuwa.
Arali muri hoyu wa nga wana maḓi manzhi uya kona u bveledza mitshelo luvhili nga nwaha, nga tshifhefho na luṱavula. Zwi shumiswa zwa muri–maṱari, midzi na maluvha zwi shumiswa zwo oma kana zwi tshi kha ḓi vha zwitete kanzhi zwina muvhala wa tshitopi zwa vha zwi sekene, zwa ḓala maḓi na mapfura. Munukhelelo wa hone ndi wa mushonga. Zwimela zwi takuwa nga mbeu. Huna vhabveledzi hangei Clocolan kha ḽa Free State (wo ṱavhiwa nga vhunzhi) vhubvaḓuvha ha Gauteng, Baviaanskloof (Eastern Cape) na kha ḽa Stellenbosch na Piketberg kha ḽa Western Cape.

Zwine vha Lafhi vha Hana Zwone

Nḓivho ndi ya zwa pfunzo na ufha vhathu vhuṱanzi azwi faneli u dzhiwa unga zwo ambiwa nga dokotela. Nḓivho hei ayo ngo ḓela uri ni litshe mishonga ya dokotela ni shumise hezwi.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe