Helichrysum Oil

© Alice Notten of Kirstenbosch
Helichrysum i mafurha yankoka lawa yangana aroma kusuka eka mirhi ya mintsembyana leyi milaka etindzhawini talekusuhi na lwandle laha tikweni ra Afrika Dzonga kasi nale tindzhawini tale tintshaveni ta xifundzha xa Free State nale Lesotho. Muxaka lowu wa Helichrysum wuna kutlula 600 wa tinxaka na 240 leyi milaka laha Afrika Dzonga. Kwalomu ka ntlhanu yatirhisiwa laha Afrika Dzonga ekuxavisiweni ka no humelerisiwa ka mafurha lawa yankoka. Tinxaka tinharhu leti nga kona ngopfu i Helichrysum odoratissimum (yitirhisiwa ngopfu laha Afrika Dzonga). H. splendidum (yikumeka ngopfu enhoveni ya Afrika Dzonga) xikan’we na H. Italicum (mbewu yakona yihuma e tikweni ra Italy).
Yitlhela yitiveka hikuva yinga heli, va aki vayivitana imphepho (Xhosa, Zulu), kumbe kooigoed (Khoisan, Afrikaans). Kuya i xintu ayi tirhisiwa kupfuxela vale hansi, kubasisa mimoya ya thyaka etindlwini kumbe tikamara letingana vavabyi. Tani hileswi yikotaka ku chavisa switsotswana, ayi tirhisiwa ku basisa mimoya leswaku vurhongo byita khoma loko vanhu vanga koti ku wisa navusiku. Kuvikiwa kuva yitirhisiwa kususa ntshikelelo emirini no herisa ku pandziwa hinhloko xikan’we no lwisana na ku khohlola, mikhulhwani na swin’wani leswifambelanaka na mikhuhlwani. Yina matimba swinene leswi endlaka leswaku yitirhisiwa kutshungula lomu munhu anga lumiwa hi switsotswana kumbe mapuma, xindzhavani kumbe nyoka.
Helichrysum yitirhisiwa kuhorisa kupfimba, swilondza hambi kuri kuhariwa ka nhlonge kuya hileswi yingana vuswikoti nokota kubasisa nhlonge leyingavaka yi karhatiwe swinene hi swirhumbani. Swin’wana swaleswi swinga kona eka mafurha lawa swipfuneta swinene eka mpfuxelelo wa nhlonge laha yatirhisiwaka ngopfu tani hi mafurha yotola xikan’we no sirhelela eka kutshwa hi dyambu. Yitlhela yitirhisiwa eka kupfuneta no sivela ku hlohlonyiwa loku nga vangiwaka hiswilo swohambana hambana xikan’we no susa ntshikelelo emirini notiyisa kumbe kuhunguta ku chava emirini wa munhu.
Maxelo hiwona yangana xiave xikulu eka ntshovelo. Loko swimilani leswi swikuma mati yoringanela swakoteka leswaku kuva na ntshovelo kambirhi elembeni, hi ximun’wana na xixikana. Eka ximilani lexi kutirha tshindi rakona, matluka, mabilomu naswona hinkwaswo leswi switirhisiwa swaha tsakama kumbe swiomisiwile. Kasi loko swivirisiwile kuhuma mati yo endla onge i mafurha lawa yangana muhlovo waxitshopani xobasuluka. Nuhelo wakona wukahle swinene laha wunuhelaka mitsembyani leyi hlanganeke na misava. Swimilani leswi swibyariwa hiku tirhisa mbewu kumbe kutsemiwa ka swirhabyani leswinga humeseki mabilomu. Kuna vahumelerisi lava vanga kona e Clocolan exifundzheni xa Free State province (vabyala no tshovela enhoveni), e n’walungwini wa Gauteng, Baviaanskloof (Eastern Cape) xikan’we nale Stellenbosch na Piketberg exifundzheni xa Western Cape.

Disclaimer ya Swavutshunguri

Vuxokoxoko lebyi i byo dyondzisa xikan’we no nyika vuxokoxoko naswona swinge tekiwi tani hi switsundzuxo swa vutshunguri. Vuxokoxoko lebyi abyi kongomisiwangi eka kuyimela switsundzuxo swa vutshunguri kumbe kutshunguriwa loku ku nyikeriwaka hi lavanga leteriwa eka swavutshunguri.

Translated by Ike Ngobeni