I-Baobab: Isizeso Esinezakhi Mzimba

© Andrew Hankey from SANBI

Umuthi we-(Adansonia digitata) boabab ujwayelwe ukubonwa eendaweni, ezitjhisako nezomileko e Africa, Madagascar, India, Sri Lanka kanye ne-Australia. Uqaleka inga muthi oqale phasi phezulu (okuqhaza ibizo lawo), amagatja waso afana nemirabhu umuthu omkhulu lo unobude obungafikelela ku-circumference of 25 m. Imithi ephila iskhathi eside le ingaphila iminyaka edlula eyi-1 000. I-boabab ikhiqiza ukudla, amanzi, kanye nomthiya kodwana usihlahla sokwelapha. Amakari amancani asetjenziselwa ukupholisa umgomani. Imiyathiya yaso usetjenziselwa ukwenza amarobhu, amaphepha kanye namatjhila lokha amanzi waso atholwa amagatjeni kanye nesidindini.

Isthelo saso esisapuyera simthmbo wemvelo we-calcium (Ca), magnesium (Mg), kanye ne-potassium (K) kanye ne B-complex vitamin begodu yenza isiselo esizele amavithamini C. Amathuthumbo waso awako amhlophe, awa kusukela ngoKhukhulamungu ukuya kuNobayeni. Iimpova zenziwa bomaphelaphelani ikhiqize isithelo esakheke saqanda esineqephe eliqinileko ekikhipha isthelo esisapuyera esinembewu ezele amafutha. Isthelelwe siyi-12cm ngobude – somela emthini ziwele phasi lokha nasivunwako.

Kubalwa bona kuthatha iminyaka eyi-8 ukuyaku-23 ngaphambi kobana ingakhiqiza ngaphambi kokobana ingakhiqiza imbewu begodu istjalo esele sikhululeko singakhiqiza iinthelo ezingadlula ku-30 kg yeenthelo fruits. Amafutha wayo anephungana asamanzana ayadleka, kodwana isetjenziselwa izinto zezobuhle khulukhulu. Amafutha a-monounsaturated kanye na-polyunsaturated amumethe i-omega-6 eyu-30%. Ihlanganisela esemafutheni la-(β–sitosterol) iyi-antioxidant engaphungula umonakalo owenziwe yi-DNA emaselini. Umumethe i-vitamins A (evuselela amaseli membrane), D3, K kanye ne-E. Amafutha we-boabab avamise ukukhitjhwa amakhaza begodu amafutha amahle woku-masaja engenelela msinya.

Ngokwesiko amafutha womuthi lo asetjenziselwa ukupholisa amanceba, iinsini ezivuvukileko kodwana arhelebha neenhluthu ezomileko eziqinileko, umlomo owomileko begodu arhelebha ngokwelapha imiraro ye-eczema kanye ne-psoriasis abuyisla nomswakamo emzimbeni. I-Boabab itjalwa ngembewu nanyana ngokutjala ama-plantjies. Umuthi ukhula endaweni enga zomile ku-semi-arid tukuya ku-subtropical zones kodwana uyazwela lokha kunombethe. Umuthi we-boabab uthandwa zinunwanan ezifana ne-mealybug ezinobungozi bokuletha umulwana wamalwelwe we-cocoa.

Ukwala Kwezemaphilo

Ilwazeli lenzelwe ukufundisa kwaphela begodu akukafaneli bona lisetjenziswe njengesiyeleliso sezepilo. Ilwazeli alikenzelwa ukujamiselela iinluleko zezepilo nanyana ukulatjhwa okunikelwa ngusiyazi wezepilo.

Translated by Busisiwe Skhosana