Baobab: Meetsana ao a nago le Phepo

Mohlare wa seswantšho wa Baobab (Adansonia digitata) ke pono ye e tsebjago ka mafelong a go fiša, a a nagafase ya go oma a Aforika, e ka Madagascar, India, Sri Lanka le ya Australia. Se swantšhetša mohlare wa ‘hloma ka hlogo fase' (gape e šupa leimna la ona la tlwaelo), le makala a go swana le medu, kutu ye kgoparara ya mohlare e ka fihla sediko sa go fihla go 25 ya dimetara. Mehlare ye e hlohloregago matlakala ya go phela lebaka le letelele la dienywa e ka gola ka bonolo go feta mengwaga ye 100.
Baobab e abelana ka dijo, meetse le tlhale eupša gape e na le ditšhomišo tša sehlare. Matlakala a mafsa a šomišwa ka go apea goba go alafa phišo. Dihlale tša go ba thapo tša lekwamati di šomišwa go dira dithapo, pampiri gomme tša logwa go ba mašela ka ge meetse a tšhoganetšo a ntšhwa go tšwa makaleng le kutung. Seenywa se se golo ke mothopo wa lerojana la tlhago la kalasiamo (Ca), e na le maknisiamo (Mg), potasiamo (K) le dibithamini B-tša go raragana e bile e dira dino tša go le bithamini ya C ya godimo.
Matšoba a ona go lekelela a thunya go tloga ka Diphalane go fihla ka Manthole di tulafaditšwe ke bomankgagane gomme a tšweletša dienywa tša bolee tša legapi la go tiya yeo e khupeditšeng bontšhi bja dienywa gomme le peu tša go nona ka oli. Seenywa – botelele bja go fihla disentimetara tše 12 - di omela mehlareng gomme tša wela fase moo di bunwago gona. Go akanywa gore go tšea mengwaga ye 8 go ya go 23 pele ga baobab e ka tšweletša peu le sebjalo se segolo goome e kgona go tšweletša dienywa tša go feta dikilogramo.
E tsentšwe monkgo o bonolo le seka-meetsana, oli ya baobab ke ye e lewago, eupša gantšhi e šomišwa ka intastering ya ditlolo. Oli e na le diesete tša oli tša go lapološa, ya botee ya go sa lapološwa le ya go ba le leina la basadi ya sa lapološwa ka diteng tša omeka-6 ya go fihla 30%. Motswako ka oling (β – sitosterol) ke thibela mpholo ye maatla yeo e ka fokotša tshenyo ya DNA ka diseleng. E na le dibithamini (e mpshafatša mara a disele), D3, K le E.
Oli ya Baobab gantšhi e monollwa e le tonya gomme e dira oli ya go šidila yeo e monyegago ka pela.
Oli ka tlwaelo e šomišwa go alafa go ruruga, marinini a go ruruga, eupša e ka hola moriri wa go oma wa go hlakahlakana, go alafa molomo wa go palega, gomme e šomišwa bjalo ka ya go tsentšha meetsana letlalong le go alafa dipatso tša go phuruloga ka go maatlafatša sebopego sa kholajene. Dithoto tša yona tša go okobatša di na le mohola go sekgalaka le dikalafo tše letlalo gomme e tsebja gape ka go tsošološa le go tsentšha meetsana ka dikhupetšong tša letlalo.
Dibaobab e ka godišwa go tšwa peung gammogo le go bjalwa goba ka go bjalo gape ya peu ye e godisitšwego ka tlhago. Mohlare o gola ka mafelo a go nyaka go oma le a go nyaka go ba a pula eupša di huetšwa gabonolo ke tšhwaane. Dibaobab ke benggae ba dikhunkhwane tša lehea tšeo di lego dikhunkhwane tša tšhwaetšo ya malwetši a khoukhou.

Molaetša wa Temoša Kalafong

Tshedimošo ke ya mabaka a tša thuto le tša tshedimošo fela gomme e ka se hlathollwe bjalo ka keletšo ya kalafo. Tshedimošo ga se ya go ikemišetša go tloša keletšo ya kalafo ye e abiwago ke bašomi ba tlhokomelo ya maphelo.

Translated by Lawrence Ndou