Amandla Wamathuthumbo weRichtersveld

Imada Yombala

©David Fleminger

Sele kutlolwe izinto ezinengi ngomqaliso obanjwa qobe nyaka wamathuthumbo otjhugulula indawo enganalutho le yeNamaqualand iyenze imada yemibala qobe twasahlobo. Kuhle hle indawo le yenza abatloli abanengi batlole iinkondlo. Nanyana kunjalo, ngenziwe ngezinto eziqinileko begodu ngizokulinga ngamandla ukuziqinisa.

Nanyana kunjalo, isikhathi samathuthumbo eNamaqualand sikhathi esikarisako. Ngamanye amezwi, athuthumba abe mahle. Kodwana okwenza isiga semvelwesi begodu siqedwa yini msinya?

Indlela Yokuphila

©David Fleminger

Zoke iintjalo, nanyana imihlobo yentjalo weNamaqualand wathoma indlela yokuphila nanyana kunamazinga aphasi wezulu.Iintjalo zalapha zibeka amanzi emakarini wazo nanyana eziqwini azo, imihlobo amathuthumbo i-geophyetes abeka amanzi ngaphasi kwamalunga wawo. Amanye (afana nemithi kanye nemitjhana) akhula amile imirabhu nanyana ahlale lapha kunamanzi khona. Kodwana imindeni yamathuthumbo wama-daisy anendlela ehlukileko. Ngemva kwezulu lebusika, iintjalwezi zikhula msinya, zimile, zithuthumbe, ziwise imbewu yazo bese ziyafa ngeskhathi esimaveke ambalwa kwaphela. Imbewu bese ilinda bona kune izulu elihle, bese athome phasi enze njalo godu. Enye imbewu irhona ukuphila iminyaka ngaphasi kwehlabathi, kuze kube nezulu elaneleko ukobane imile godu.

Njeke, nange izulu lebusika line kuhle, eemvekeni ezimbalwa ngemva kwalokho kuzokumila amathuthumbo asarulana, amhlophe, aphephuli kanye na orentji akarisa kokobana akhipha amehlo enyameni athabise umphefumulo, begodu inani lamathuthumbo amilako liyarara.

Amathuthumbo Ahlukahlukeneko

©David Fleminger

Nanyana kunjalo, uHendrik van Zijl, omunye wabosiyazi bebhothani ohlala endaweni ye Nieuwoudtville uthi akuyingokobana amathuthumbo angangani. Ukholelwa bona kunemihlobo eminengi yamathuthumbo enza bona amathuthumbo la abonakale amahle. Awoke amathuthumbo we-Namaqualand kunemihlobo eyi-3000 yamathuthumbo athuthumbako eNamaqualand, amanye wawo akatholakali Lula, begodu atholakala endaweni le kwaphela. Njeke, nange ufuna ukubona kuhle amathuthumbo, yenza umsebenzi wakho wekhaya uthole umhlahlandlela wamathuthumbo womango ngaphambi kokobana uthoma ukutjhayela endaweni leyo. 

Umoya Ophephethako

©David Fleminger

Lokha nakamila ngesikhathi sinye woke amathuthumba la, amathuthumbo amakhulukhulu la aphapha emoyeni asuke afuna ukupholonethiwa zinunwana ezimbalwa ezisendaweni le. Lokhu kurholela ekutheni kube nephaliswano elibudisi begodu zoke iintjalo sele zithole indlela zendabuko ezirherha umhlobo olungileko wezinto ezizipholinethako. Amanengi athembele ekutjengiseni ngamathuthumbo amakhulu arherhako anombala osarulana, amhlophe, abomvu kanye na-Orentji. Amathuthumbo wentjalo ezinengi zamavygie arhona ukurherha iinunwana ngamathuthumbo wawo aphazimako aphephuli.

Ukungezelela, amathuthumbo wezinye iintjalwezi sele anamatjhatjhazi afana newenunwana ezithize ezirherha iinunwana ezizowapholothena. Iinunwana ezibizwa bona zinthuthuthu, ukwenza isibonelo, zithanda ukusebenzisa iinhloko zamathuthumbo wazo njengendawo lapha zabelana khona ngokomseme. Ithuthumba likhipha ipholeni evala iinunwanezi, ngobudoda besitjalo, ezikhamba nabo lokha nazivakatjhela amanye amathuthumbo.

Njeke ukugcugcuzela kobana zinakwe ngezinye iinthuthuthu eziduna, iinlwane ezimbalwa zomhlobo weGazania sele zenze amatjhatjhaza afana nenthuthuthu eziduna. Okufanako inyosi irherhwa matjhatjhazi aqwebezelako azombeleze iinhloko zamathuthumba akhanyisa inga abuya emzimbeni wenyosi.

Ngokuthula

©David Fleminger

Ezinye iintjalo sele zihlala ngokuthula nenunwana ezizipholinethiyako, zenza amathuthumbo alandelako nomzimba wabalingani bawo, Isibonelo, ezinye iinlwane ze-Pelargoniums kany ne-Irises sele zithuthukise amathuthumba anamatjhubhu ondileko elingana umlomo wemihlobo emibili efanelanako.

Njeke, ungaqabangi bona iNamaqualand sifunda esizele amathuthumba womhlobo wama-dias kwaphela. Kunokobana kube njalo, amathuthumba anzeka ngamapetjhi. Njeke, esifundenesi soke, uzokubona amathuthumba hlukeneko wemibalabala amila endaweni enzotho ngebala. Nalapha kunamathuthumba khona, isimu yinye ungayitholwa ivalwe mibalabala, lokha enye inganalo nalinye ithuthumba.

Translated by Busisiwe Skhosana