Matimba ya Mabilomu ya Richtersveld

Ku Andlaleka ka Muhlovo

©David Fleminger
Swotala switsariwilehi nkombiso wa lembe na lembe ya mabilomu yosaseka lawa ya tekaka ndzhawu leyinga oma ya Namaqualand yi andlaleka hi mihlovo eka ximun’wana xin’wana na xin’wana. Kahle kahle, swi endla leswaku vatsari votala vanghena eka paroxysms ta swiphato swa matimba leswinga ndzelekano walowo. Hambiswiritano, ndzi endliwe hiswilo leswi endlaka ndzinga nwayiteli naswona ndzita tikhoma.
Swahatetano, nguva ya mabilomu e Namaqualand wunyanyula hi matimba swinene hindlela ya xiyimo. Hi marito yan’wana, ya biloma swinyawula hindlela yo hlamarisa. Kambe leswi endlaka ntirho lowu wa ntumbuluko na leswaku hikokwalaho swihatlisa swihela?

Ndlela yo Kondzelela

©David Fleminger
Kahle kahle, muxaka wa ximilani xin’wana lexinga e Namaqualand xite na ndlela leyi xikotaka kutihanyisa hiyona kumbe kukondzelela loko kuri na timpfula tale hansi.
Succulents tihlayisa mati eka timintsu kumbe tshindi, geophytes (kumbe bulbs) ti hlayisa mati eka timintsu.
Yin’wana (kufana na misinya na swihlahla) swina timintsu letinga enta swinene kumbe yitshama laha kungana mati. Kambe swimilani swin’wana (leswi katsaka ndyangu wa daisy) swina maendlelo yohambana.
Endzhaku ka timpfula ta xixika, swimilani leswi swikula hiku hatlisa; kumila, ku biloma, ku wisa mbewu kutani xi fa endzhaku ka mavhiki. Kutani mbewu yi tshama emisaveni kufikela kuva na timpfula ta kahle, laha maendlelo lawa yatlhela yasungula.
Mbewu yin’wana yikota ku tshama malembe ehansi ka misava, kufikela kuva na mpfula yo ringanela leyingata endla leswaku yimila nakambe.
Se, loko timpfula ta xixika tive kahle, endzhaku ka mavhiki nyana kuva naku huma ka mihlovo yofana na xitshopani, yo basa, orenji na purple lowu humelaka e handle eka matihlo na ntsako wa moya. Kutani nhlayo ya mabilomu yiva yiri eka nkombiso hindlela yohlamarisa.

Kuhambanana

©David Fleminger
Hambiswiritano, Hendrik van Zijl, un’wana wa switivi nkulu swa swimilani loyi a tshama eka ndzhawu ya Nieuwoudtville, uvula leswaku aswiyi hi tinambara.
Utshemba leswaku iku hambana ka tinxakaxaka ta swimilani leswi endlaka leswaku nkombiso lowu wuva wa matimba no hlawuleka.
Loko swihelerile, kuna kwalomu ka 3000 wa tinxakanxaka ta swimilani swa mabilomu yale Namaqualand, laha tin’wana tikalaka swinene navutshamo bya wona byintsongo swinene.
Hikokwalaho, loko ulava kuva munhu loyi ativaka ngopfu hita mabilomu, enda ntirho kaya kutani u kuma nhlamuselo leyi lavekaka ya mabilomu loko unga se sungula ku famba famba. Handle kaswona, swa vuyerisa kutiva kuhamba exikarhi ka Iridaceae kusuka eka Asteraceae.

Kuhunga e Moyeni

©David Fleminger
Hinkwaswo leswi swakuva mbewu yimila xikanwe, mamiliyoni ya mabilomu ya hungeriwa hi moya yava yalangutele kupfunetiwa hi switsotswana leswaku yata tswala mihandzu hambi leswi swinga swintsongo.
Leswi swiendla leswaku kuva na mphikizano naswona ximilani xin’wana na xin’wana xiva na ndlela ya xona yaku koka rinoko ra switsotswana leswinga lulamela ku pfuneta eka mihandzu.
Votala valangutela nkombiso lowukulu swinene wa swipetlu swa mabilomu yovangama yo naveta ya xitshopani, yo basa, yotshuka na orenji.
Swipetlu leswi swa mabilomu yotala ya vygie yapfuna swinene xikanwe naku tisa switsotswana hikokwalaho ka matimba ya kuvonakala ka wona loku ka purple. Ku engetela kwalano, swipetlu leswi swa swimilani swin’wani swina swicoticoti swin’wana leswi fanaka na switsotswani swokarhi leswi kokaka rinoko ra swona leswaku swita tswonga pollen. Ti Monkey beetles, tani hi xikombiso, swirhandza ku tirhisa tinhloko ta ti daisies tani hi ndzhawu yo endlela kona masangu.
Kuvumbuludziwa ka pollen swisirhelela switsotswana hi, leswi swinga ngati ya swimilani, leyi swifambaka nayona loko swivhakela mabilomu yanwana.
Se, ku hlohletela rinoko ra swifufunhunu leswintsongo leswi rhandzanaka, tinxaka tinwana ta Gazania tin mihlovo leyi fanaka na ti monkey beetles ta xisati.
Kufana na, Bee Fly yitsakela swicoticoti leswi hatimaka eka bilomu leri hile nhlokweni ya lerivuriwaka Beetle Daisy leyinga thyiwangiki kahle, leswi kombaka kuvonakala kusuka e mirini wa xitsotswana lexin’wana xa Bee Fly.

Hi Moya wa Ntwanano

©David Fleminger
Swimilani swin’wani swicincile hintwanano na switsotswana leswi tekaka pollen, kutumbuluka swivumbeko swa mabilomu leswi fambelanaka na swona hindlela yohlawuleka leswi fambisanaka na leswi switirhisanaka.
Xikombiso, tinxaka tin’wana ta Pelargoniums na Irises titumbuluxe mabilomu lawa yangana machupu lawa ya ringanelaka eka milomo ya switsotswana leswi nga ringanela. Vulavula hiku kala ku kumeka.
Sweswi, hikwalaho ka mbulavulo lowu, unga hleketi leswaku ndzhawu ya Namaqualand yifunengete hi nkumba wa ti daisies. Ematshan’weni, mabilomu lawa yatala kuhumelela hi mintlawa yokarhi endzhawini yin’we.
Se, eka ndzhawu hinkwayo, uta vona swiphemu phemu leswinga swoxe swa mabilomu lawa yavonakaka lawa eka ndzhawu ya buraweni.
Hambi eka tindzhawu ta mabilomu, nsimu yin’wana yiva yifunengetiwe hi muhlovo wun’we, kasi tlhelo lerinwana ringa vonaka ringari na nchumu.

Translated by Ike Ngobeni