Uyini Unyawothi?

Incazelo kanye Neziqalo

©Shanmugamp7
Unyawothi (i-Pennisetum glaucum) yisitshalo esinde enomsoco obekezela isomiso okhuphuka ubude obude ubude obuyi-3 m ngamaqabunga amade afana namagatsha, izimpande ezijulile kakhulu kanye namakhanda ezinhlamvu ezinjenge-bulrush. Izimpande ezijulile zenza lesi sitshalo sikwazi ukubekezela nesomiso ngoba singakwazi ukufinyelela amanzi kusukela ekujuleni komhlaba ngaphansi komhlaba. I-pearl yamabele iveza okusanhlamvu (imbewu) yokusetshenziswa komuntu futhi isitshalo sonke singasetshenziswa njengesilwane sezilwane.
Kucatshangwa ukuthi kwavela ezindaweni ezisentshonalanga zehlane laseSahara e-Afrika eminyakeni engaba ngu-4 000 edlule. Kuyaziwa nangokuthi i-bulrush millet, imana (isiBhunu), i-leotsa (i-Sepedi), isi-nyalothi (ngesiSuthu), inyouti (isiNdebele), i-mhuga, i-mongo (i-Shangaan) noma i-unyaluthi, i-unyawoti nonyawothi (isiZulu).
Unyawothi e-SADC (Southern African Development Community) 'isitshalo sesithathu sokusanhlamvu okubaluleke kunayo yonke endaweni yokukhiqiza, i-0.9 million ha, neNamibia neTanzania ngalinye libalelwa ku-27%. Umkhiqizi wenyawothi omkhulu wezwe e-India unamathani ayizigidi ezingu-11 ezikhiqizwa ngonyaka (2014).
Ikhulile ngokuyinhloko ezingeni elihlala ezindaweni ezisemaphandleni aseNingizimu Afrika ezindaweni ezishisayo ezinemizila emvula engavamile.

Ukusetshenziswa Kwenyawothi

Ukunciphisa ukutshalwa kwenyawothi, ngokuqondene nommbila, kungenxa yezici ezihlukahlukene: imizamo yokucwaninga yenza ummbila ube nenzuzo ngaphezu kwe-millet yamaphilisi futhi ukucubungula kulula kwenza ummbila ube lula kakhulu ukusebenzisa. Lokhu kuye kwabangela ukuthi ummbila uvame ukutshalwa ezindaweni ezingakufanelekile futhi lapho kungenakukwazi ukukwenza khona. Ngokuphambene, i-pearl yamabele iveza ngokuthembekile ezindaweni ezishisayo futhi zome kakhulu ukuze zisekele njalo isivuno esihle semmbila (noma ngisho namabele).
Kukhona umqondo wokuthi i-pearl yamabele okusanhlamvu ikakhulukazi isondlo sezilwane, engafaneleki wonke umuntu ngaphandle kokulamba. Lokhu akulungile. I-pearl yamabele i-foodstuff enesimo esiphakeme equkethe okungenani amaprotheni angu-9, ububanzi bama-amino acids namafutha amaningi kunommbila. Kubuye kuncike kakhulu kunezinambuzane ngoba akuqukethe ama-tannins, into enombala eluhlaza okomuncu. I-pearl yamathambo isetshenziselwa ukudla okusanhlamvu njengelayisi, ephukile noma njengopuphu e-rotis, ekudleni okuvutshiwe, e-porridges, e-couscous, ephuzweni kanye nasekuseni.
Iveza okusanhlamvu, okuphakeme ngamandla kepha nge-low glycemic index (i-GI ephansi). Iphezulu kumafutha, amaprotheni, insimbi, i-zinc kanye ne-phosphorus (P) - P ibaluleke kakhulu ekukhuleni kwamathambo. Imbewu ingadliwa njengokusanhlamvu okuphekiwe, okusetshenziselwa ukuphuza ubhiya noma umhlabathi ube ufulawa. Njengokudla kwesilwane, i-pearl yamabele ikhulile ukuze ikhiqize i-silage, i-hay noma ifakwe ngqo lapho iluhlaza.
Njengefolishi yezilwane, imbewu ingadliwa izinkukhu, isitshalo esiluhlaza esetshenziselwa ukuhlwanyela noma esetshenziselwa ukukhiqizwa kwe-silage kanye nokukhiqizwa kwezinhlanzi.
Izinto ezomile zitshalo zingasetshenziselwa ukukhipha amabhasikithi, ukuwazisa nokwakha izicingo ezikhanyayo.

Translated by Nsika Khoza