Ndi Mini Pearl Millet?

U Ṱalusa na Vhubvo

©Shanmugamp7
Pearl millet (Pennisetum glaucum) ndi tshimela tshilapfu tshine tsha kona u konḓelela gomelelo mahatsi ahone o lapfa 3m na maṱari malapfu ano nga pfumo, na midzi ine ya vha yo tsa vhukuma. Midzi hei ine ya vha uri yo tsa vhukuma I ita uri tshimela tshi kone u konḓelela gomelelo, tshi nga kona u kokodza maḓi ubva fhasi. Hetshi tshimela tshi bvisa mbeu uri i ḽiwe nga vhathu vhoṱhe hune ha vha hosala kha tshimela hu nga ḽiwa nga zwifuwo.
Huna lutendo lwa uri ibva kha mashango a western regions ha soga ḽa Sahara kha ḽa Afrika lwa minwaha ya 4 000 yo fhelaho. Yo vha i tshi ḓivhiwa sa bulrush millet, manna (tshivhuru), leotsa (Sepedi), nyalothi (nga Sesotho), inyouti (isiNdebele), mhuga, mhungu (Shangaan) kana unyaluthi, unyawoti na unyawothi (isiZulu).
Pearl ndi SADC (Southern African Development Community) kha shango' yone ya vhuraru kha u bveledza mbeu ya cereal kha mafhungo a u bveledza hune ha lingana, 0.9 million ha,ine ya vha Namibia na Tanzania inwe na inwe i tshi khou wana yo no nga 27%. Kha shango ḽoṱhe India ndi hone hune ya bveledzeswa ine ya swika 11 million tonnes iya bveledzwa nga khalanwaha (2014).
I ṱavhiwa nga maanḓa mahayani fhethu hune ha fhisa hune mvula adzi sokou na.

Mushumo wa Pearl Millet

U haniwa ha u ṱavhiwa hayo, hu tshi khou funiwa vhukuma mavhele, zwo itwa nga zwithu zwo vhalaho: dzi ṱhoḓuluso dzi sumbedza uri mavhele ndi one ane abveledzea u fhira pearl millet zwa ita uri u ṱavha mavhele zwi vhe zwone zwine zwa vha uri zwo leluwa. Hezwi zwo ḓo fhedza zwi khou ita uri, mavhele a ṱavhiwe nga vhunzhi na kha vhupo hune a sa tende u hula hone. Pearl millet i ya kona u anwa nga u fulufhedzea fhethu hune ha fhisa vhukuma ho omaho (na mufhoho).
huna u humbulelwa uri pearl millet i ḽiwa nga maanḓa nga zwipuka, a i ngo tendelwa u liwa nga munwe na munwe nga nnḓa ha musi vha tshi tou vha na nḓala. Hezwi ndi mazwifhi. Muri hoyu ndi mutshelo une wa vha na protein ya 9%, u fhambana ha amino acids na mapfura manzhi u fhira a vhele. Iya kona na u milea u fhira mufhoho ngauri aina tannis, zwithu zwine zwa vhavha zwa muvhala wa buraweni. Pearl millet i shuma kha mbeu yoṱhe u fana na rice, yo kwashiwa kana sa fulauru kha rotis, na kha zwiliwa zwo tou itwaho sa vhuswa, couscous, beverages na snacks.
Pearl millet i anwa zwithu zwine zwa vha zwi sina gluten, zwo ḓalaho maanḓa na glycemic index (low GI). Yo dala nga fat, protein, iron, zinc na phosphorus (P) - P iya alusa na marambo mbeu inga ḽiwa yo tou bikiwa kana kha u ita halwa kana wo i sinḓa ya vha fulauru. Sa vhunga i tshi ḽiwa nga zwifuwo i ṱavhiwa uri i kone u bveledza silage, hay i ḽiwa itshi kha ḓi vha dala.
Sa zwiḽiwa zwa zwipuka,mbeu inga fhiwa na dzi khuhu, tshimela tshidala tshine tsha shuma kha u zwimiwa kana sa silage na u bveledza hay. Zwishumiswa zwine zwa vha uri zwo oma zwi ya ita na dzi manngi, na u ita dzi thanga dza hatsi na uita zwa u dzharaṱela.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe