U Amba ha u Fhedzisela
Ndo vha ndi tshi kha nwaha wa u thoma tshikoloni musi khotsi anga, vhe vha vha vha mudededzi,vha tshi lovha. Ndo vha ndi tshi zwiḓivha uri vha khou lwala, ndi sa ḓivhi tshivhangi. Ndi kha ḓi tou zwihumbula zwavhuḓi hezwiḽa zwifhinga. Ḓuvha ḽe vha lovha ngaḽo vho humbela mmeanga 'ndi khou humbea u bikelwa zwiḽiwa zwine ndi nga si zwi hangwe.
Ni vhidze nwnananga wa musidzana aḓe riḽe roṱhe.' Vha bika zwiḽiwa zwo fhelelaho zwine zwa vha ṋama ya khuhu na miroho ubva ngadeni - mazambane, carrots na khavhisi, musi mmeanga vho no vha isela zwiḽiwa, vha kona uḓa vha mmbidza. Khotsi anga vha ḽa lwa u thona na nṋe nda ḽa, zwi tshi khou bva kha tshigoḓelo tshithihi. Vha lovha nga murahu ha dzi awara ṱhukhu.
Zwa zwino ngauri ndo no vha muthu muhulwane, ndi a kona u zwi vhona uri vho vha vha tshi khou ita mini nga heḽia ḓuvha. Vho vha vha tshi onesa. Nga murahu ha musi vha tshi lovha, ndo vha ndi tshi vhuya ndi tshi khou bva tshikoloni nda dzhia mipopi yanga, nda ya mavhiḓani nda ya uvha ndi tshi khou tamba kha ḽivhiḓa ḽavho.
Nga nḓila i mangadzaho, nḓila ya nwana, ndo vha ndo takala. 'mbete wanga wa vhuphuvhephuvhe,' nda tshi hu vhidza ngauralo, ndo vha ndi tshi ḓo dzula lwa dzi awara nnzhi. Ndo vha ndi tshi itwa ndi tshi farwa na nga khofhe, henefho fhasi. Ndo vha ndi sa ḓivhi zwine nda khou ita, zwazwino ndi pfa ndi khwiṋe ndi fhethu hune vho vha vha tshi dzula vha hone.
Siala ya tshi Xhosa
Zwe nda vha ndi tshi khou ita vhiḓani ḽa khotsianga zwo vha zwi tshi vhaisa mmeanga. Khamusi zwo vha ḓisela masinḓambilu. Vha dovha vha vha vha tshi khou vhilaela nga nṋe. Nwaha u tshi fhela nda phasa tshikoloni, vha nnyisa u dzula na makhulu wanga Tsolo kha ḽa Eastern Cape.
Kha nyimelo inwe na inwe, mmeanga vho vha vha tshi shuma miḓini zwi tshi khou vha konḓela vhukuma u nṱhogomela. Uya nga ha mvelo yashu ya tshi Xhosa, zwithu zwi shuma ngaurali —musi mme vha tshi khou shuma, u isa vhana kha vho makhulu wavho, uri vha vha ṱhogomele. Nṋe nda ya kha makhulu wanga Tsolo, nda kona vhukuma na tshikoloni.
Ndi hone he nda guda hone uvha muimbi wa u luvha— ine ya imbiwa nga sialala yashu, ane a ambara a imba a tshi khou tshina na u luvha mahosi na vhafhasi. Hangei kha GAPA, ndi nṋe ano imba zwa u luvha, u imba, na u vhomba, na u tshinisa milenzhe ndi na maanḓa ano nga a mutukana muṱuku. Munwe na munwe uya takala musi atshi zwi vhona
Maḓuvha a Madakalo Tshikoloni
Mudededzi wanga hangei Tsolo, Agnes Kenu, vho vha vha tshi vha vha tshi khoun ita matambwa vha tshi khou imba nyimbo dza u luvha. Ndo vha ndi tshi takala musi ndi tshi vha vhona, vha, mbo ḓi thoma u humbulela uri na nṋe ndi ngavha ndi na mmpho henei nthihi.
Vha thoma u mmbidza phanḓa ha vhanwe uri ndi ḓe ndi tshine navho. Nda zwi takalea uri vhana vhanwe vha vha vho ntsedza vha tshi khou ntama. Ndo vha ndi si murunwa; ndo vha ndi tshiita ndi sa pfi na nṋe, ndi humbula lunwe luthihi musi mudededzi wanga vho bvela nnḓa, nda ya nda dzula kha ṱafula ḽavho ndi tshi khou ḓi pfesesa vhukuma nau silinga hoṱhe. 'zwa zwino, ri khou ya u ita arithmetic,' ndi khou vhudza vhathu vhoṱhe, nda thoma u nwala kha bodo.
Vha sea. Ndi kha ḓi ralo, avhuya. 'Oh, ndi khou humbela pfarelo— thi nga dovhi, thi nga dovhi,' ndi tshi khou ḓi sola, ndi tshi khou humela hune nda dzula hone. Ndo vha ndi tshi silinga fhedzi ndo vha ndi sina swili, vhadededzi vhanga vha isa phanḓa na u mpfuna.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe