Buckwheat (Fagopyrum esculentum), kana (Fagopyrum esculentum Moench) ndi luvha line la vha uri ndi la maimo a nntha line la vha uri lo dala nga protein. Tshine tsha vha tshi tshi khou tavhelwa uri hu kone u shuma mbeu ya tsho ubva tsha kale. Tsho dala vhukuma kha la China, Russia na manwe mashango a Eastern European a mvelo ya zwiliwa, buckwheat a ina vhushaka na wheat, fhedzi tshinwe tshifhinga i dzhiiwa sa ‘grain’ naho huna uri asi hatsi.
Gluten-free buckwheat ‘grains’ dzi liwa dzo ralo, sprouted kana dzo bikiwa na vhuswa, na u ita fulauru ya wheat kana u shumisa kha u vhilisa halwa. Matari a Buckwheat aya shuma kha u ita tie.
Ndi tshimela tshituku tshine tsha vha na midzi ine ya vha mitete, tshi funa mavu ane avha uri ndi avhudi o itwaho dzi ndunduma nahone tshi ya kona u kondelela u fhambana ha mavu. I vha ya vhudi hune ha vha na nitrogen ine ya vha fhasi, mavu ane avha na mutavha mutuku na acid ine ya vha uri ayo ngo dala uya kha pH ine ya vha vhukati.
Dzi ya balelwa u tshila hune ha vha hu tshi khou fhisa lwo kalulaho na murotho wo kalulaho, u tavhiwa zwi fanela u itwa nga murahu ha musi ho no fhira murotho wo kalulaho. Fhedzi hu fanela uvha hu saathu swika mufhiso wa tshilimo. U thaba zwi ya todea musi tshimela tshi tshi khou bva maluvha-vhege nna kana thanu ho tavhiwa. Muya une wa vha uri wo oma, dzi mvula dzine dza vha uri dzo kalula na gomelelo nga tshifhinga hetshi zwi ya ita uri tshimela tshi xeleliwe nga mvumbo yatsho.
Arali yo tavhiwa zwavhudi iya kona u kunda tshene na zwinwe zwine zwa nga zwikhokhonono na malwadze.
Ipfi yo hula tshothe nga murahu ha vhege dza 10 uya kha dza 12 ho tavhiwa. Ina ndila ine ya mangadza musi i tshi khou hula hune wa kona u wana nntha ho no vha na maluvha ngeno ha nga fhasi hu tshi kha di vha mavuni. Musi u tshi kana zwi fanela u vha nga ndila ya vhuronwane zwi itwa musi zwine zwa swika 75% ya mbeu zwo no vhibva. U dala ha hone hu nga vha ubva kha 1 100 uya kha 1600kg/ha.
Musi hu tshi itwa zwa u shandukisa zwimela i vha i songo kateliwa sa vhunga i tshi shumisa vhukuma dzi mineral, nga maanda phosphorus. Hezwi zwi fanela u sedziwa musi hu tshi khou itwa zwa u nyora.
Sa tshimela tsha manyoro madala, tshi ya themendeliwa ngauri tshi ya bvisa u dala ha zwithu zwine zwa vha uri ndi zwidala.
Buckwheat i vha i songo kateliwa musi hu tshiitwa zwa u shandukisa tshime. I tshi shumisa vhukuma dzi minerala nga maanda phosphorus. Hezwi zwi fanela u sedziwa musi u tshi khou nyora zwimela.
Vho-Dr Hans Kendal, agronomist vha North Dakota State University vha tsivhudza uri buckwheat a i tei u tavhiwa nga murahu ha u tavhiwa ha canola, mustard kana sunflower. Vha ri, “hezwi zwimela zwi ya kona u bveledza zwithu zwine zwa kona u sala zwine zwi nga hula na buckwheat”.
Sa tshimela tsha manyoro madala, ina mbuyelo sa vhunga i tshi kona u bveledza zwithu zwinzhi zwine zwa vha zwo oma nahone hangei USA, buckwheat ndi ya ndeme sa tshimela tshine tsha hula nga u tavhanya tsha kona u vala zwimela zwihulwane.
Buckwheat i bvisa maluvha ane adzula ahone na hone ane avha hone lwa tshifhinga tshilapfu nahone tshi kunga u fhambana ha zwikhokhonono, hu sini zwine zwa vha uri zwi ya fhambana kha zwine zwa vha zwi bulasini, fhedzi na notshi, naho i fhasi kha protein (11%) i bveledza nectar ya vha tshimela tsha vhudi tsha u dzumbama kha dzi notshi. U bveledziwa ha mutoli zwi nga fhambana ubva kha 70-100kg/ha uya kha 300kg/ha kha miri ine ya vha uri yo hula zwavhudi.
BuckwheatiI vha ya vhudi i tshi khou bebiswa nga zwifuwo na notshi dzine dza vha 2.5 hives/ha zwi ya tutuwedziwa.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe