Mapfura a olive a bveledziwa kha mapfura ane avha o tou tsikeledziwa. Miri ya dzi olive iya wanala nga vhunzhi u mona na Mediterranean hune vhuria ha hone hu vha hu vhukati, ha vha na tshilimo tshilapfu, tsho omaho tshine tsha dudela. Naho zworalo dzi olive unga kona u dzi tavha hunwe na hunwe tenda ha sa vhe fhethu hune havha uri hu ya rotholesa, ha vha na madi avhudi na u sheledziwa kana dzi mvula zwine zwa vha uri zwo linganela nga nwaha zwi fanela vho 800mm
Dzi olive dzi ya putedziwa hu saathu fhela awara hu tshi khou kaniwa, wa dzi sinda wa dzi khethekanya ubva kha zwiludi na zwa u nwa, musi dzi saathu vhewa kha mabodelo.
U Kaniwa ha dzi Olives
U nga kona u dzi kana nga zwanda kana nga mitshini, zwa u kana nga zwanda kanzhi zwi thusa uri asi kanzhi dzi tshi vhaisala na hone dzi vha na mapfura a thengo khulu, zwine zwi ya dzhenelela vhukuma kha u bveledziwa- Afrika tshipembe- hu ya swika zwine zwa vha 40% zwa musi zwo fhelela zwothe.
U thoma u kana zwa dzi olive Afrika Tshipembe zwi thoma mafheleoni a nwedzi wa Luhuhi kana mathomoni a Thafamuhwe, nga dala dza tafulani zwa fhela nga nwedzi wa Thangule, hune ha vha hu tshi khou kaniwa dzine dza vha uri ndi dza u fhedzisa.
Dzi Table olive dzi ya dobiwa nga zwanda dza vhe wa kha dzi khonthina dza hamiwa kha dzi nethe musi dzi fhasi ha muri.
Tshifhinga tsha u kana dzi nga kha di vhonala nga muvhala wa hone, muthetshelo na mbonalo ya mavu, na vhutshilo hayo kha shelf na mvumbo ya zwithu zwa mutakalo khayo. Kha dzinwe tshaka dza dzi olive, dzi ya vha dzi fhasi nga polyphenol, ni tshi khou thoma u kana nga murahu ha nwedzi zwi ya fhungudza vhutshilo ha musi i mavhegeleni nga minwedzi mina. Zwino zwine zwa ita uri zwithu zwothe zwi vhe zwa maimo a nntha zwiitwa nga tshifhinga tsha u kana musi ni tshi khou kana nga tshifhinga tsho teaho.
Dzi olive dala dzine dza vha uri adzi thu swika zwavhudi, dzi vha dzi tshi kha di vha thethe, dzi dovha dza vha dzi tshi tou nga mahatsi, na zwithu zwine zwa vhavha khadzo u swika hu tshi fhedziwa u itwa mapfura. Dzine dza vha uri ndi dala dzi vha dzo dalesa polyphenols (antioxidants) na dzinwe dzi pfushi, zwino mapfura ane avha uri oitwa nga dzi olive dzine dza vha uri adzo ngo vhibva dzi ya vha na vhutshilo vhulapfu mavhengeleni, nga mulandu wa zwithu zwa mvelo zwine zwa vha khadzo.
Dzine dza vha dzo kaniwa musi muvhala wo no shanduka ubva kha dala uya kha tsuku dzi ya thoma u bvisa zwithu zwine zwa nga zwa mutshelo zw au difha. Mapfura aya kona u vha na muvhala wa tshitopana a dovha a difha vhukuma. U dala ha mapfura kha tshipida tshine dza vha dzi tshi khou bva na muvhala mutsuku hu vha hu tsini na tshifhinga tshine dza do oma.
Musi dzi olive dzi tshi khou vhibva, lukanda lu shanduka lwa bva kha phephulu lwa ya kha lutsu. Haya mapfura, abva kha mitshelo ya u lenga u kaniwa, dzi vha dzi na muvhala wa musuku, dzi vha dzi sa vhavhesi, fhedzi dzi nga tavhanya u tshinyadziwa musi hu tshi khou kaniwa, dza dovha dza vha na vhutshilo vhupfufhi maragani. Fhedzi u dala ha mapfura hu vha ho kalula. Dzine dza vha dza maimo a nntha dziitwa nga dzi olive dzine dza ri musi dzi tshi khou kaniwa dza vha dzo no vha tsuku.
Ndila dza u ita Mapfura a Olive
Uri hu kone u itwa mapfura ane avha uri ndi athengokhulu, olive dzi fanela u tou putedziwa awara dza 24 musi hu tshi khou kaniwa. Nga murahu ha musi ho no kaniwa, matari na dzi thanda zwi ya bviswa dzi olive dza tanzwiwa uri dzi kone u bviswa mishonga ya u vhulaya zwitshili, buse na zwinwe. Dzi ya kona ha u dzhiwa nga conveyor belt dza iswa tshigayoni, u swika dzi tshigaiwa dza vha luphuse. Iya kona ha u tanganiswa lwa mithethe ine ya swika 20-45 hezwi zwi vha zwi tshi khou itela uri mapfura akone ubva kha lukanda zwi kona u tangana zwiite zwithu zwine zwa vha zwihulwane. Liga la u tevhela, mapfura aya kona u bviswa kha lukanda lwa olive na madi nga centrifugal. zwino mapfura aya kona u siwa kha dzi thannga zwine zwa do di vha zwi tshi khou khethuluswa phanda nga zwine zwa vhidzwa u kala nga zwiimo. Mapfura anga kha di tanganiswa nga murahu ha musi asaathu vhewa.
Zwinwe zwine zwa nga vha zwa ndeme kha u khwinisa vhundeme ha mapfura hu vha ho kateliwa na u kunakisa-u fhungudza acid na u khwinisa muthetshelo, u tanzwa-u fhungudza chlorophyll, u tanzwa mishonga sa tsumbo na u fafadzela zwa u nukhelela.
Uri u putedzese hune ha vha na dzi olive zwi ya ita uri mapfura adalese. Naho zworalo, arali u tshi khou ibvisa i tshi khou rothola, u taluswa, hu sina mufhiso une wa fhira 28℃ nga tshifhinga tsha musi hu tshi khou shumiwa.
Zwino mapfura ane avha uri o kulumagiwa aya kona ha u vhewa kha mathannga ane avha uri ha na tshika na mufhiso une wa vha fhasi ha 28℃ u swika atshi pakiwa atshi khou ya kha muthu ane avha uri o arenga. Vhundeme ha mapfura a olive hu vha musi o litshiwa kha dzi thanga u fhira musi o vhewa kha mabodelo.
Mapfura ane avha atshi khou bva kha dzi tshaka dzine dza vha uri dzo ya nga u fhambana afanela u thoma a thetsheliwa nga murahu ha musi atshi shuma o tanganiswa na zwinwe uri hu kone u vhonala zwine zwa khou lavhelelwa na vhutshilo ha musi dzi mavhengeleni.
Vhutshilo ha Mapfura a Olive Musi a Mavhengeleni
Mapfura ane a vha uri akha di vha matete ana zwithu zwavhudi zwa mutakalo. Nga murahu ha tshifhinga u tshinyala zwi ya da, zwine zwa sia hu tshi vha na u kwashekanya ha zwithu zwe zwa vha uri zwina mushumo u fana na dzi essential fatty acids.
Mapfura a olive ane avha uri ha ngo vuliwa aya kona u dzula lwa minwedzi ya 18 uya kha 24, fhedzi wa vhuya wa vula mapfura a fanela u shuma 30 uya kha 60 ya maduvha. A fanela u dzula kule na tshedza, hune ha vha na muya zwituku u shavhisa u sina. U vhea kha zwikwatudzi zwi nga ita uri a khethe nga ngomu bodeloni u vha hone ha madi zwi ya tshinyadza vhundeme ha mapfura.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe