Tshebetso ya Oli ya Mohlwaare

© SA Olive

Oli ya mohlwaare e hlahiswa ka mehlwaare e pepetilweng e felletse. Difate tsa mohlwaare ka tlhaho di fumaneha pela Mediterranean moo mariha a seng bohale mme lehlabula le leng lelelele, le omme ebile le futhumetse. Le ha ho le jwalo, mehlwaare e ka lengwa kae kapa kae moo boemo ba lehodimo bo se nang serame, moo mobu o kenang metsi habonolo mme ho nosetswa kapa pula ho na ya bonyane 800 mm ka selemo. 

Mehlwaare e a tlhotlwa dihora feela e kotutswe, e silwe mme e arolwe le dikarolo tse thata le lero, pele e tshelwa dibotlolong.

Ho Kotulwa ha Mehlwaare

©SA Olive

Mehlwaare e ka kotulwa ka letsoho kapa ka motjhini. Ho kotulwa ka letsoho, hoo hangata ho amahanngwang le tshenyo e fokotsehileng ho mehlwaare le boleng bo botle ba oli, ho na le seabo se seholo thekong ya tlhahiso - Afrika Borwa, ho ka fihla ho 40% ya theko ka kakaretso.

Kotulo ya mehlwaare Afrika Borwa e qala mafelong a Hlakola kapa mathwasong a Tlhakubele, ka mehlwaare e metala, mme e fele ka Phato, ka mefuta ya ho qetela ya dimela tsa oli ya moraorao.

Mehlwaare e sebediswang tafoleng e kgethwa ka letsoho ho kenngwa kahara ditshelo mme mehlwaare ya oli e ebolelwa (kapa e ‘hamelwe’) matloweng fatshe ka tlasa difate.

Nako ya kotulo e ka kgetholla mmala, tatso ya ho qetela ya oli, nako ya yona ya ho behwa e sa sebediswe le dikateng tsa yona tsa bophelo bo botle. Bakeng sa mefuta e itseng ya di-oli, tse polyphenols tse tlase, ho qala ho kotula kgwedi kamora nako ho ka fokotsa nako ya ho behwa e sa sebediswe ha oli ka dikgwedi tse nne. Mme, ditabatabelo tsa boleng ba oli bo tla kgethollwa ke nako ya kotulo.

Mehlwaare e metala (e so kang e hola) e ntsha monko o motjha, e bileng e nkwa e le ya jwang, hammoho le menko e bodila ya motswako wa oli wa ho qetela. Mehlwaare e metala e na le polyphenols tse phahameng (antioxidants) le metswako e meng, mme oli e entsweng ka mehlwaare e tala e na le bophelo bo bolelele ha e se e kotutswe, ka lebaka la disereletsi tsena tsa tlhaho. 

Mehlwaare e kotutsweng ka nako eo e qalang ho butswa ka yona (mmala o fetoha ho tloha ho o motala ho ya ho o perese e bofubedu) e qala ho fana ka tatso e ditholwana. Oli e mmala o mosehla haholo ha jwale mme e na le tatso e totobetseng ya tholwana le ho ba tswekere. Tjhai ya oli ya mehlwaare boemong boo e butswitseng haholo e haufi le boholo ba boima bo ommeng. 

Ha mehlwaare e ntse e butswa, letlalo le a fetoha ho tloha mmaleng o perese ho ya ho o motsho. Di-oli tsena, ho tswa ditholwaneng tsa kotulo ya moraorao, di mmala wa gauta, bodila bo tlase, empa di ka senyeha habonolo ka nako ya kotulo mme bophelo ba tsona bo ba bokgutshwanyane kamora kotulo. Tjhai ya oli e a atleha.

Oli ya boleng bo hodimo e etswa ka mehlwaare e seng e hodile ho ya ho e butswitseng haholo.

Oli ya Mohlwaare e Etswa Jwang

©Marinda Louw

Bakeng sa oli ya boleng bo hlwahlwa, mehlwaare e lokela ho tlhotlwa nakong ya dihora tse 24 e kotutswe. Kamora kotulo, mahlaku le dithupa di a tloswa mme mehlwaare e a hlatsuwa ho tlosa dibolaya-dikokwanyana, lerole le matlakala a mang. Ebe mehlwaare e nkwa ka lebanta le tsamaisang thepa ho ya lelwaleng, moo di silwang ho fihlela e eba motswako o kang motoho. Kamora moo ho latela ho dujwa ha motoho oo nako e ka bang metsotso e 20 -45. Ho duba ho kenyeletsa ho tswaka motoho ona ho dumella marothodi a oli ho arohana le bokahare ba mehlwaare mme ho kopane le marothodi a maholwanyane. Mohatong o latelang, oli e arolwa le bokahare ba mohlwaare le metsi ka mokgwa wa matla a centrifuge. Ebe oli e tlohelwa kahara ditanka ho arohana ho feta tshebetsong e bitswang ‘racking’. Oli e ka nna ya tlhotlwa pele e tshelwa dibotlolong. 

Mekgwa e meng ya tshebetso e ka nnang ya hlokeha ho ntlafatsa boleng ba oli e kenyeletsa ho hlwekisa - ho fokotsa esiti le ho ntlafatsa tatso , ho sweufatsa - ho fokotsa mmala o motala o monyang kganya ya letsatsi (chlorophyll), dibolaya-dikokwanyana j.j. le ho nkgisa hamonate.

Ho futhumatsa motoho wa bokahare ba mehlwaare ho ka eketsa tjhai ya oli. Feela, bakeng sa ho pepeta ho batang (cold press), themphereitjhara e fetang 28˚C ha e a dumellwa ka nako ya tshebetso ya ho tlhotla.

E be di-oli tse hlwekileng di bolokwa kahara ditanka tse hlwekileng tsa tshepe e sa beng le mabadi, tse bolokwang ho dithemphereitjhara tse ka tlasa 28˚C ho fihlela di tshelwa dibotlolong ka taelo e ikgethang. Boleng ba oli ya mehlwaare bo bolokwa hantle kahara tanka ho feta ha e le sehlahiswa se kahara botlolo.

Di-oli tse hlahang mefuteng e ikemetseng e tla latsuwa pele e tswakwa ho netefatsa tatso e labalabelwang le bophelo ba kamora kotulo.

Bophelo ba Kamora Kotulo ba Oli ya Mohlwaare

Oli e ntjha e na le melemo e mengata ya bophelo bo botle. Kamora nako, moya o a kenela, ho bakang ho putlama ha metswako e molemo jwaloka di-esiti tsa bohlokwa. 

Ha e sa bulwa, oli ya mehlwaare e ka dula dikgwedi tse 18 - 24, empa hang ha e butswe e lokela ho sebediswa pakeng tsa matsatsi a 30 le 60. E boloke hole le kganya, ka themphereitjhara e ka phaposing eo e leng ho yona ho thibela ho kenela ha moya (oxidation). Ho e boloka ka sehatsetsing ho baka marothodi a etsang metsi kahara botlolo (condensation), mme metsi a ama boleng ba oli hampe.

Translated by Maletsatsi Sejake