Mapfura a Buchu kha Muthetshelo - Blackurrant

©Alice Notten of Kirstenbosch

Buchu (‘boegoe’ nga tshivhuru) ndi dzina ḽa mvelo ḽa miraḓo ya muṱa wa Rutaceae i ḓivhelwa ushuma sa mushonga kha shango ḽoṱhe. Yo shumiswa kha ḽa Afrika Tshipembe nga vhathu vha vha San na Khoi sa mushonga wa tsukanyo, mukhushwane na na u zwimba ha misipha zwa zwino ndi inwe ya zwishumiswa zwa mushonga na kha zwa zwiḽiwa. Vhathu vho thomaho u dzula kha ḽa Afrika Tshipembe vho vha vha tshi ṋukadza maṱari kha vineger kana kha brandy zwa thusa kha tsukanyo, maṋowana na thaidzo ya thumbuni.
Tshaka mbili fhedzi dza Agathosma crenulata (ya maṱari malapfu buchu) na Agathosma betulina (ya maṱari atshi pulumbu buchu) dzina thengiso khulwane ya mapfura. Zwine vha kana zwi ya swika 1-2% ya zwithu zwitete. Manwe mapfura aya shuma kha zwithu zwa u ḓola, zwa u nukhelela (ho katelwa na blackcurrant flavour) na zwa uḽa hayani.
Sa mushonga i shuma u lafha tswio na thaidzo ya khana. Buchu i dovha ya kona kha u lwa na muis wp zwimba ya shuma kha zwithu zwinzhi zwa u ḓodza, ya rengiswa sa maḓi a buchu kana sa mapfura o tou ralo.
Maṱari aya bvisa mapfura a ḓisa mufhe wavhuḓi na kha vhane vha vhavha tshi khou pfa vhuṱungu ha maḓuvhani na u sokou bva ha malofha. Buchu i ḓifhelwa nga tshiimo tsha GRAS i ṱanganedzwa sa yo tsireledzwaho – nga vhoṱhe vha FDA na European Union.
Nga mulandu wa uri mapfura ahone aya ḓura na nyofho ya ḓakani, vhorabulasi vho thoma u iṱavha vha tshi khou itea u irengisa. I funa vhukuma dzi thavhani dza Western Cape. Lwa u rengisa dzo ṱavhiwa Piketberg, Citrusdal na Cederberg.
Buchu i funa muṱavhani, mavu avhuḓi iya ṱavhiwa sa mbeu.

Zwine vha Lafhi vha Hana Zwone

Nḓivho ndi ya zwa pfunzo na ufha vhathu vhuṱanzi azwi faneli u dzhiwa unga zwo ambiwa nga dokotela. Nḓivho hei ayo ngo ḓela uri ni litshe mishonga ya dokotela ni shumise hezwi.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe