Pearl millet iya litshedzelwa, fhedzi ndi pfushi khulwane ine ya ṱavhiwa mahayani a Afrika. Mbeu ya hone iya ḽiwa nga vhathu, ngeno zwipuka zwi tshi ḓiphina nga uḽa maṱari madala na mbeu.
Pearl millet ndi cereal ine ya vha na pfushi ine ya vha yo ḓala nga zinc, vitamins B na A. Ina iron yono swika kararu na calcium yo no swika kaṱanu ya dovha ya vha potassium, phosphorus, magnesium, zinc, copper na manganese. Mbeu ya yo yo ḓala nga fat na protein ya 9% u fhira dzinwe dzi cereal. Kha tsengo dza uḽa kha ḽa India, yo wanala hu yone ine yavha na pfushi u fhira rice na wheat.
Fulauri itwa i tshi khou bva khayo kha nḓila mbili. I thoma nga u sinḓiwa na maḓi uri i kone u bvisa sticky mass,wa kona u omisa wa I sinḓa uri i kone u ita fulauru. Hei fulauru unga i shumisa kha vhuswa kana kha zwithu zwa u thusa kha zwi bikwa zwa sialala sa couscous na flatbreads.
Kha ḽa India, fulauru ya hone i shuma u ita vhunwe vhurotho vhu no vhidziwa upfi chapati. Mbeu uya ita nga mavhele ya ḓifha vhukuma sa ma popcorn ṱhoho dza hone dala u nga dzi bika wa dzi ḽa sa muroho kha vhunwe vhupo.
Millet iya shumiswa kha u ita halwa. Nga tshifhinga tsha musi i tshi khou hula, mbeu ya hone iya vha yo swika 25 mm ya shanduka muḓifho wa nga wa swigiri. Hezwi zwithu zwi litshiwa ḓuvhani zwa oma zwa nga fulauru, wa kona u ṱanganisa fulauru na maḓi wa zwi litsha zwa ita halwa. Pearl millet unga ṋokisa nga nnḓa ha u ṋokisa mufhoho musi hu tshi khou itwa halwa fhedzi ine ya vha i ṱhukhu asi ya vhuḓi kha zwimela zwine zwa vha zwi zwinzhi.
Inga kaṋiwa musi in 40 uya kha 50 cm uya nnṱha (ndi maḓuvha a 40 uya kha 50 wo ṱavhiwa) fhedzi a i tei u kaṋiwa i fhasi ha 15-30 cm. U fanela u awela lwa vhege dza 5 u saathu dovha hafhu wa kaṋiwa. Zwithu zwo omaho zwi nga fhambana ubva kha 0.25-3 t/ha (kha fhethu hune ha nga soga) uya kha 27 t/ha na 40 t/ha, kha nyimelo dzo pfeseseaho.
Musi u tshi khou i fha zwipuka i fanela uvha thethe. Ngauri zwa sa ralo i ḓo konḓa u ḽeya zwine zwa fhedza u tshi khou wana kholomo kana nguluvhe dzi tshi khou diniwa. Kha kholomo i vha i tshi fana na mufhoho. Ine ya vha ya ngaf hasi inga fhiwa khuhu dzine dza khou kudzela ngeno nguluvhe dzine dza iḽa dzi tshi swika tshifhinga tsha u vhulaiwa nga u ṱavhanya nga maḓuvha 10.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe
Nḓila dza uḽa Pearl Millet
Fulauri itwa i tshi khou bva khayo kha nḓila mbili. I thoma nga u sinḓiwa na maḓi uri i kone u bvisa sticky mass,wa kona u omisa wa I sinḓa uri i kone u ita fulauru. Hei fulauru unga i shumisa kha vhuswa kana kha zwithu zwa u thusa kha zwi bikwa zwa sialala sa couscous na flatbreads.
Kha ḽa India, fulauru ya hone i shuma u ita vhunwe vhurotho vhu no vhidziwa upfi chapati. Mbeu uya ita nga mavhele ya ḓifha vhukuma sa ma popcorn ṱhoho dza hone dala u nga dzi bika wa dzi ḽa sa muroho kha vhunwe vhupo.
Millet iya shumiswa kha u ita halwa. Nga tshifhinga tsha musi i tshi khou hula, mbeu ya hone iya vha yo swika 25 mm ya shanduka muḓifho wa nga wa swigiri. Hezwi zwithu zwi litshiwa ḓuvhani zwa oma zwa nga fulauru, wa kona u ṱanganisa fulauru na maḓi wa zwi litsha zwa ita halwa. Pearl millet unga ṋokisa nga nnḓa ha u ṋokisa mufhoho musi hu tshi khou itwa halwa fhedzi ine ya vha i ṱhukhu asi ya vhuḓi kha zwimela zwine zwa vha zwi zwinzhi.
Pearl Millet Musi i tshi Khou Ḽiwa nga Zwipuka
Pearl millet iya kona na u ḽiwa nga zwipuka ngauri iya ṱavhanya u hula, na maṱari ahone ndi matete aya ḽea. Tillering ndi u bvelela ha matavhi ane abveledza ṱhoho ya grain.Inga kaṋiwa musi in 40 uya kha 50 cm uya nnṱha (ndi maḓuvha a 40 uya kha 50 wo ṱavhiwa) fhedzi a i tei u kaṋiwa i fhasi ha 15-30 cm. U fanela u awela lwa vhege dza 5 u saathu dovha hafhu wa kaṋiwa. Zwithu zwo omaho zwi nga fhambana ubva kha 0.25-3 t/ha (kha fhethu hune ha nga soga) uya kha 27 t/ha na 40 t/ha, kha nyimelo dzo pfeseseaho.
Musi u tshi khou i fha zwipuka i fanela uvha thethe. Ngauri zwa sa ralo i ḓo konḓa u ḽeya zwine zwa fhedza u tshi khou wana kholomo kana nguluvhe dzi tshi khou diniwa. Kha kholomo i vha i tshi fana na mufhoho. Ine ya vha ya ngaf hasi inga fhiwa khuhu dzine dza khou kudzela ngeno nguluvhe dzine dza iḽa dzi tshi swika tshifhinga tsha u vhulaiwa nga u ṱavhanya nga maḓuvha 10.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe