Vuhumelerisi bya ti Mango

© Westfalia Fruit

Ti mango i wun’wana wa mihandzu leyi tolovekeke naku tirhisiwa ngopfu emisaveni laha vuhumelerisi byinga languta ngopfu e Asia, ngopfu ngopfu e India na China. E Afrika Dzonga, vuhumelerisi bya ti mango byi sungule eka tindzhawu ta subtropical tale xifundzheni xa Limpopo kambe byi andza kukatsa na ntshovelo wale ndzhaku eka tindzhawu letinga oma, laha ku hisaka endzhawini ya Clanwilliam exifundzheni xa Western Cape.

Tindzhawu ta Vuhumelerisi bya ti Mango eAfrika Dzonga

Ti mango ta Afrika Dzonga tibyarinwa ngopfu en’walungu vuhumadyambu bya tiko. Swimilani swa ti mango eLimpopo swikumeka eSoutpansberg, N’walungu, exikarhi nale dzongeni wa Letaba, Hoedspruit xikan’we nale Trichardsdal na ndzhawu ya Ofcolaco. 

Swibyariwa swa ti mango eMpumalanga swikumeka eKomatipoort nale Onderberg eMalelane. Ti mango titlhela tibyariwa exifundzheni xa KwaZulu-Natal naswona kwalomu ka 100 hectares ta byariwa endzhawini ya Clanwilliam eWestern Cape. Ti mango leti tale Western Cape tinghenelerisiwa nale ka nguva ya ti mango kuya fika ekuheleni ka May.

Nguva ya ti Mango eAfrika Dzonga

Ti mango i mihandzu ya ximumu naswona kukumeka ka tona swisungula ekuheleni ka November eLimpopo nale Malelane hi muxaka wa Tommy Atkins. Tindzhawu ta Hoedspruit eLimpopo hikona laha kungana vuhumelerisi swinene na ntshovelo lowu sungulaka exikarhi ka December kutani wuhela emakumu ka March. Clanwilliam eWestern Cape i ndzhawu leyikulu swinene ya vuhumelerisi leyingana nguva ya ti mango leyi sungulaka exikarhi ka February kutani yihela na nhweti ya May hi muxaka wa Keitt.

Vuhumelerisi bya ti Mango bya Misava Hinkwayo

©US National Mango Board
Tommy Atkins (red) and Honey are two prominent mango cultivars grown in the USA.

Ti mango ti humelerisiwa eka kutlula 90 wa matiko kambe 80% ya vuhumelerisi bya misava hinkwayo kusuka eka khume wa vahumelerisi. Lavanga emahlweni hi vuhumelerisi i tiko ra India, China, Thailand, Pakistan, Mexico, Indonesia, Brazil, Philippines, Bangladesh na Nigeria. India i muhumelerisi nkulu wa ti mango hi 40% kutani kulandzela China hi 11%.

Tinhlayo-nhlayo tikomba leswaku tiko ra India rixavisele matiko yale handle kutlula kwalomu ka 49 000 tonnes wati mango hi 2017/18 kambe vuhumelerisi bya ti mango e India hi 2019 abyi languteriwe kuva ehansi hi 70% hikokwalaho ka maxelo yo titimela hi nguva yakuva kuhuma mabilomu hi January. 

Hambi leswi USA ringariki muhumelerisi nkulu, ari rhange emahlweni eka ku tumbuluxa tinxaka tintshwa naswona hirona ringa emahlweni hiku xavisela matiko mambe hiti mango emisaveni hinkwayo.

Tinhlayo-Nhlayo ta Vuhumelerisi bya ti Mango

Ti mango ti cheriwa eka swibye swa 4kg loko tiyisiwa eka timakete tale handle naswona titala ku fambisiwa hi xikepe. Tinhlayo letintsongo ti fambisiwa hi xihaha mpfhuka kuya e India, makete wutshwa lowu xaviseriwaka hi Afrika Dzonga.

Kwalomu ka 37% wa vuhumelerisi bya Afrika Dzonga byi xavisiwa laha kaya kuva tita dyiwa naswona tin’wana ta 16% titirhisiwa ku endla juzi. Makete wa atchar wu teka kwalomu ka 28.5% wa ti mango ta rihlaza leti humelerisiwaka hi Afrika Dzonga, loko 10% yi omisiwa kunene. Kova ntsena 6% wa vuhumelerisi bya ti mango e Afrika Dzonga lebyi xaviseriweke matiko yale handle eka nguva ya 2018/19. 

Eka 2018/19, kuxaviseriwe Middle East kwalomu ka 53% ya vuhumelerisi bya Afrika Dzonga bya ti mango. Kuxaviseriwa tiko nkulu ra Afrika (ngopfu Botswana na Ghana) kwalomu ka 17% na Russia na Netherland ha rin’we 6% wa ti mango ta Afrika Dzonga.

Afrika Dzonga ahi tiko leri xaviselaka matiko yale handle ngopfu ya ti mango. Leti xaviwaka kusuka ematikweni yale handle tisuka e Mozambique hi 68% na Zimbabwe.

Translated by Ike Ngobeni